Depressie is een denkziekte

Die chronische, extreme stress maakt je kop en lichaam gek en dan gaat er iets kapot. Krak. Kortsluiting.

Depressie is complex en vol nuances en tegenstrijdigheden, maar tegelijk is het ook mogelijk om de essentie in een korte tekst te beschrijven. 

Depressie is een woord dat door iedereen voor alles en nog wat wordt gebruikt en misbruikt. Het is een toestand waarin je je zo ongelooflijk wanhopig voelt dat je zelfmoord wil plegen. Depressie is dus niet 'een milde depressie', niet 'een winter­dip', niet 'een coronadepressie' en ook zeker niet je ‘depri voelen’.

Het komt niet door genen, niet door een jeugdtrauma, niet door een chemische onbalans in je hersenen en ook niet zo­maar uit de lucht vallen. Er zijn genoeg mensen met ‘verkeer­de’ genen of een jeugdtrauma die toch geen depressie hebben. Al deze dingen helpen zeker niet, maar ze zijn niet de oorzaak. 

Mensen die beweren dat ze zomaar een depressie hebben, zijn dom of ze liegen. Alles heeft oorzaken en gevolgen. Ze ontkennen de oorzaken omdat ze zich ervoor schamen, of het zijn aanstellers die niet depressief zijn. 

Wat is dan wel de oorzaak van depressie? Depressie is net als andere mentale/emotionele ‘ziekten’ een denkziekte. Er overkomt je een ramp, of twee, en je gaat piekeren. Die ramp kan een dood zijn, andere grote verliezen, grote tegenslag, vernedering, eenzaamheid, en ja, oké, ook een uitgesteld (jeugd)trauma. Maar de echte oorzaak is wat jij tegen jezelf zegt over die ramp(en). Als je aanleg hebt tot overdrijven, piekeren, perfectionisme, pessimisme en alles zo dramatiseren dat het een ramp wordt, dan is de kans op een depressie groot. Depressie/paniek is het tweede, vaak grotere probleem. Reactie erger dan oorzaak, de ‘oplossing’ erger dan het probleem. Depressie werkt averechts, maakt alles erger. 

Depressievelingen leggen hun tegenslag(en) op een pes­simistische manier uit. Hoe? Door tegen zichzelf te zeggen, te schreeuwen, te gillen, liefst elke vier seconden opnieuw, en jammer genoeg ook ’s nachts: deze gruwel­ellende gaat echt nooit meer voorbij! Mijn hele leven is kapot! En het is allemaal mijn schuld! Ik ben een mislukkeling! Ik kan dit niet meer, nooit meer oplossen. Ik zit klem. Wat ik ook doe, het lukt niet, het komt nooit meer goed. Weg leven, weg hoop, weg toekomst. Alles is kapot. Stop. La-maar. Machteloos, hopeloos, hulpeloos, zonder hoop, wanhoop. Het is de manier waarop je kijkt naar de ellende (perceptie), hoe je de ellende uitlegt en wat je tegen jezelf zegt en gilt en herhaalt. Dat is de pikzwarte kern van depressie. Word bewust van die automatische, negatieve gedachten, van de dingen die jij tegen jezelf over jezelf zegt.

Als je dat piekeren maar lang genoeg en intens genoeg doet, dan ontstaat er een enorme stress. Die chronische, extreme stress maakt je kop en lichaam gek en dan gaat er iets kapot. Krak. Kortsluiting. Dat is de biologische kant van depressie. Slaap wordt een gruwel, net als je ochtenden, je werk, je con­tacten, je eten, je relatie, je wilskracht, je libido, je humeur, je leven, alles. 

Dit ‘weten’, dat alles voorgoed kapot is, deze overweldi­gende, slopende crisis, deze totale ontreddering levert, en dat weten alleen depressievelingen, zo’n ondraaglijke, gekmakende, hersenkrakende pijn op dat je op een bepaald moment honderd procent zeker weet dat er maar één oplossing is om die pijn te stoppen. Drugs, alcohol, porno, Netflix, verliefdheid, social media, relaties, woede/geweld, alle chaos, verslaving, afleiding en lawaai, niks helpt meer. De ramp is niet te keren. Basta. Game over. Einde oefening. Na de explosie van huilen, kermen en smeken om hulp komt de implosie van apathie, zwijgen, broeden, niks doen, dood willen. Verslagen. De stilte na de storm (is oorverdovend). 

Dit zijn je reptielen­hersenen die je volledig hebben over­genomen. Dat reptiel gilt: ‘Pas op, levensgevaar, je gaat dood!’ Het wil je beschermen tegen pijn... door je pijn te doen. Het wil je beschermen tegen de dood... door je de dood in te jagen. Je bent in trance, niet wakker. Je kunt het ook in de moordende greep van doodsangst noemen. Of ego. 

Depressievelingen hebben hulp nodig, dat is zeker, maar in de eerste periode helpt niks, zo diep zit je in de put (de catch­-22 periode). Het gevoel dat je verdrinkt, dat je stikt, murw.
Toch alles proberen, pillen, therapie, sporten, zelfhulpboeken, contact met anderen, rust, doe wat je kunt (niks). 

Omdat depressie een obsessieve, dwangmatige, duivelse, soms dodelijke denkziekte is, zou ik me concentreren op je denken. Welke extreem negatieve dingen herhaal je de hele tijd in je hoofd? Ik, François, ervaringsdeskundige, weet namelijk honderd procent zeker dat jij dat continu doet. Wees je bewust van die gedachten. Kijk ernaar. Wees niet boos op die gedach­ten. Observeer die gedachten, dat is voldoende. Dat heet te­genwoordig deftig mindfulness. Kloppen die gedachten? Weet je dat heel erg zeker? Die vragen stellen, dat heet cognitieve therapie. Eindeloos herhalen. Blijf hoe dan ook aardig tegen jezelf, dat heet zelfcompassie. 

Mensen vragen: hoe kan ik mijn depressieve man/vrouw/kind/vriend(in)/kennis/collega helpen? De beste woorden hierover zijn van Henri Nouwens: ‘De vriend is die in stilte bij ons kan zijn in momenten van wanhoop of verwarring, die bij ons kan blijven in uren van verdriet en verlies, die het niet­-weten aankan en het niet­-oplossen en het niet­-helen, die met ons onder ogen ziet dat onze machteloosheid de realiteit is, dat is een vriend die om ons geeft.’ Dus geen concrete adviezen, maar langsgaan en luisteren: wees een mensch. 

Goleman zegt in Emotionele Intelligentie dat emotionele intelligentie neerkomt op één woord: karakter. Zo is er ook één woord voor depressie: wanhoop. Wanhoop is geen ziekte, maar heeft wel dezelfde symptomen als depressie en heeft erg veel tijd en aandacht nodig, van de depressieveling zelf (voel de pijn, huil, en doe alles wat je kan, inclusief een zinvol doel vinden, dat geeft hoop) en van de omgeving (zie vorige alinea). Ik noem dat liefde. Wat is liefde? Geen snoezige gevoe­lens, sentimentele oprispinkjes of romantiek (leugenachtige sprookjes die ons veel kwaad doen), nee, liefde is consistente, constructieve tijd en aandacht geven. Inclusief opbouwende kritiek. Ook aan jezelf (dat is zelfliefde). Naastenliefde, compassie, empathie, medemenselijkheid. 

Je kunt je alleen op die manier gaan gedragen (ten aanzien van jezelf en anderen) als je eerst een beslissing hebt genomen om je op die manier te gaan gedragen. Zonder beslissing ga je door met wat je deed.

Hard choices, easy life. Easy choices, hard life. 

Dit is hoofdstuk 50 van het boek Depressie, de dwangmatige denkziekte. Het verschijnt op 10 oktober 2022, de Landelijke Dag Psychische Gezondheid.

In dit bericht gaat het over zelfdoding. Mocht je daar vragen over hebben of behoefte te hebben om er over te praten, bel 0900-0113 of bezoek 113.nl