Democratiseer Tata Steel om echte CO2-reductie te behalen

Het is tijd dat burgers en de overheid niet langer de klimaatplannen van Nederland laten bepalen door het verdienmodel van kapitalistische directies en aandeelhouders.

Afgelopen weekend werd bekend dat sommige medewerkers van Tata Steel in een appgroep agressieve uitspraken hebben gedaan over klimaatactivisten. Het is verdrietig om deze dehumaniserende teksten te lezen. Maar het is ook begrijpelijk dat medewerkers zorgen hebben over hun baanzekerheid en dan is de zondebok in de vorm van de klimaatactivist snel gevonden. Het is daarom belangrijk om niet simpelweg klimaatactivisten en arbeiders tegenover elkaar te zetten. Want de veroorzakers van zowel gigantische CO2-uitstoot en natuurvernietiging als de uitbuitende economische structuur zijn hetzelfde: de directie en aandeelhouders van dit grootkapitalistische bedrijf. Daarom is het belangrijk om aan democratisch-economische oplossingen te werken waar zowel klimaatactivisten als arbeiders achter kunnen staan. Zo kan Tata Steel met overheidssteun omgevormd worden tot een coöperatieve werkplaats voor benodigde bouwmaterialen die in handen is van medewerkers en omwonenden. 

De directie van Tata Steel positioneert zichzelf graag als ‘the good guys’. Ze waren er dit weekend als de kippen bij om hun reputatie te herstellen en afstand te nemen van de gewelddadige uitspraken van sommige van hun medewerkers. En ze maakten van de gelegenheid gebruik om te benadrukken dat zij werken aan ‘vergroening’. De directie heeft een Groen Staal 2030-plan geformuleerd waarbij ze een nieuwe installatie willen bouwen die in eerste instantie op gas loopt maar ooit in de toekomst zou kunnen draaien op waterstof. Medewerkers mochten ook meedenken over deze Groen Staal-plannen en zijn nu gefrustreerd dat klimaatactivisten ‘nog steeds’ niet tevreden zijn. Het probleem is dat de plannen voor Groen Staal in 2030 gebaseerd zijn op neoliberale luchtkastelen en niet voor de benodigde CO2-reductie zorgen of de economische macht bij werknemers leggen.

De Groen Staal-plannen zijn om te beginnen te ver in de toekomst gesitueerd. Tata Steel zorgt voor 8% van alle CO2-uitstoot van Nederland. Overheden en kapitalistische elites weigeren al meer dan 30 jaar om klimaatbeleid te maken dat voor CO2-reductie zorgt. Daardoor zitten we inmiddels in een noodtoestand. Om Nederland veilig en leefbaar te houden moet er per direct een flinke reductie van CO2-uitstoot plaatsvinden. Daarvoor is het nodig om direct een deel van de fabrieksinstallaties van Tata Steel te sluiten, met name gevaarlijke verouderde fabrieken zoals Kooksfabriek 1 en 2.

De directie van Tata Steel wil hier echter niets van weten. Het sluiten van deze fabrieken zou hun kapitalistische verdienmodel teveel raken, kortom voor minder winst zorgen. Tegelijkertijd willen ze wel 1 miljard subsidie ontvangen van de Nederlandse staat om hun Groen Staal 2030-plannen te financieren. Hun plan is om met dat geld een nieuwe installatie te bouwen die in eerste instantie op gas loopt, maar in de toekomst ook op waterstof opgewekt met windenergie zou kunnen lopen. Daarvoor zijn echter grote hoeveelheden waterstof nodig en de gehele infrastructuur daarvoor is nog niet aangelegd. Wie die waterstofinfrastructuur gaat betalen en hoe duur die waterstof gaat worden, is allemaal nog onbekend. Ook is er een beperkte hoeveelheid windenergie beschikbaar, simpelweg omdat de grondstoffen waarvan windmolens gemaakt worden niet eindeloos beschikbaar zijn.

De plannen van de directie van Tata Steel zorgen realistisch gezien dus precies voor nul CO2-reductie. Er worden geen huidige installaties gesloten en de toekomstige installatie loopt op gas en op een zeer onduidelijk waterstof-technofix-toekomst. Het is een groengewassen plan over ‘schoon staal’ waar het klimaat, ecosystemen en de omwonenden van Tata Steel, die aan ernstige gezondheidsproblemen lijden, precies niets aan hebben. Maar de directie wil wel dat burgers dit groengewassen plan bekostigen met 1 miljard euro aan belastinggeld. Het is tijd dat burgers en de overheid niet langer de klimaatplannen van Nederland laten bepalen door het verdienmodel van kapitalistische directies en aandeelhouders. In dit ondemocratische economische model zal de winst van aandeelhouders namelijk altijd gaan boven het reduceren van CO2 uitstoot en wordt dit verhuld met groengewassen plannen.

De vraag rijst wat we dan wel kunnen doen om in deze grote industrie een substantiële CO2-reductie te bereiken en de ondemocratische macht van kapitalistische directies en aandeelhouders te breken. Er is daarvoor een oplossing die in het publieke debat zelden wordt besproken en daarom bij veel mensen onbekend is. Deze oplossing is het eigenaarschap van werkplekken volledig in handen te brengen van werknemers en directe betrokkenen zoals de afnemers van producten, omwonenden en zelfs stemmen die de natuur representeren. Op deze manier democratiseer en verduurzaam je de economie in één klap. De onverzadigbare productiehonger van de kapitalistische wereldmarkt is dan niet langer leidend en er kan gekeken worden naar vermindering van de productie, zonder dat dit lagere lonen of minder werplekken oplevert.

Een coöperatieve werkplek in zo’n grote industrie kan op dit moment alleen gerealiseerd worden met behulp van de Nederlandse overheid, die dan ook baanzekerheid moet garanderen aan de werknemers. We vinden het allemaal heel normaal dat managers van Rijkswaterstaat betaald worden met belastinggeld om eindeloze onderhandelingen met de markt te voeren over de inkoop van staal. Waarom zouden de arbeiders die het staal voor bruggen en treinen produceren niet direct uit dit collectieve gemeenschapsgeld van de overheid betaald kunnen worden. De overheid moet ook niet in de val trappen van voor miljarden euro's een kapitalistische industrie uitkopen of in een eindeloos debat over 'nationalisering of privatisering' belanden. Tata Steel heeft voor zo veel milieuvervuiling en gezondheidsschade gezorgd, dat de overheid zelfs in de huidige neoliberale handelswereld een noodwet kan maken om in het algemeen belang deze werkplaats over te kopen en haar direct om te vormen tot een coöperatieve werkplaats. De 1 miljard euro aan belastinggeld die de directie van Tata Steel zo graag wil hebben, zou ook voor dit collectief-democratische plan gebruikt kunnen worden.

In deze coöperatieve structuur wordt door alle betrokken spelers samen op een democratische manier bepaald hoeveel staal op dit moment geproduceerd moet worden in Nederland. Wat hebben we nu echt nodig voor onze bruggen, treinen en andere infrastructuur? De kaders daarvan kunnen door een breed burgerberaad bestaande uit een afspiegeling van de hele Nederlandse bevolking bepaald worden. Vervolgens kunnen de concrete details ingevuld worden door de coöperatieve staalproductiewerkplek waar veel kennis en kunde aanwezig is. Op deze manier krijg je geen top-down bureaucratische planeconomie, maar een economie gebaseerd democratisch eigenaarschap gestuurd door werknemers en alle directe belanghebbenden.

Als er alleen voor de Nederlandse markt staal geproduceerd hoeft te worden, dan kan de productie flink omlaag en wordt er daarmee direct een flinke CO2 reductie gerealiseerd. De verouderde en zeer vervuilende Kooksfabrieken 1 en 2 kunnen direct gesloten worden. Werknemers kunnen rekenen op een goed inkomen. Overheidssubsidies voor hun lonen zijn wellicht niet eens nodig omdat de producten voor een eerlijke prijs worden ingekocht door betrokken spelers en de winst op deze producten niet langer wordt opgezogen door kapitalistische directies en aandeelhouders. Werknemers besluiten via democratische methodes direct mee over hun werkplek en hun kennis en kunde worden dus serieus genomen. Dit geeft een ervaring van hoger werkgeluk, tevredenheid en collectief eigenaarschap over de omgeving. Dit verkleint ook de kans dat mensen ten prooi vallen aan dehumaniserend extreemrechts gedachtegoed.

Er is in deze structuur ook een realistische acceptatie van het feit dat staal op dit moment niet groen geproduceerd kan worden, maar dat we het wel nodig hebben voor bepaalde groene collectieve infrastructuren zoals openbaar vervoer. We zorgen als samenleving ervoor dat we staal alleen in zo klein mogelijke hoeveelheden produceren en daarmee behalen we direct grote CO2-reducties die nodig zijn om de planeet leefbaar te houden.

Bovendien kan deze nieuwe coöperatieve staalwerkplaats zich ook aanpassen aan wat er in toekomstige periodes mogelijk en nodig is. Als er in een democratisch burgerberaad over klimaatbeleid voor gekozen wordt om een toekomstige waterstofinfrastructuur aan te leggen en om een deel daarvan voor de staalindustrie te gebruiken, dan kunnen er door de coöperatieve staalwerkplaats installaties gebouwd worden die op waterstof draaien. In dit scenario worden de waterstofinstallaties gebaseerd op de hoeveelheden staal die ook daadwerkelijk nodig zijn voor een groene infrastructuur van bijvoorbeeld treinen. Dat is iets heel anders dan eindeloos veel staal maken voor een onverzadigbare kapitalistische wereldmarkt waarvan de winst in de zakken van 0,1 procent van de bevolking verdwijnt.

Mensen en partijen met een neoliberaal wereldbeeld zullen flink steigeren bij het horen van deze plannen en roepen dat het romantisch en onrealistisch is. Zij zullen erop wijzen dat Tata Steel NL onderdeel is van het wereldwijde bedrijf Tata Steel India en dat dit bedrijf haar Nederlandse tak niet zomaar zal laten ‘onteigenen’ door een overheid met coöperatief-democratische plannen. Ze zullen zeggen dat als staalproductie voor de kapitalistische wereldmarkt niet meer in IJmuiden plaats vindt, deze simpelweg verplaatst zal worden naar elders ter wereld. Dat is uiteraard een reëel risico omdat het kapitalisme een globaal systeem is en multinationals zeer hun best hebben gedaan om zich via handelsverdragen in te dekken tegen onteigening door overheden. Maar als we deze neoliberale-kapitalistische ideologie onze samenleving laten beheersen, zoals we de afgelopen 30 jaar hebben gedaan, dan eindigen we sowieso op een onleefbare planeet met 4 graden opwarming. Het is tijd om visie, lef, durf en democratie in onze toekomstplannen te brengen. Het is tijd om te laten zien dat er realistische economische alternatieven zijn voor het kapitalisme. En het is tijd om te laten zien dat deze plannen democratisch en participatief zijn en weinig tot niets te maken hebben met de dictatoriale communistische planeconomieën uit de 20e eeuw.

Vraag jezelf af: is dit plan voor een coöperatieve staalwerkplaats, gebaseerd op democratisch ecosocialistisch gedachtegoed, werkelijk onhaalbaar? Of lijkt het alleen onhaalbaar omdat we niet meer gewend zijn om in dit soort politiek-economische kaders te denken? Hoe realistisch is het kapitalistische plan van de directie van Tata Steel om met 1 miljard euro belastinggeld een waterstof-technofix-luchtkasteel te bouwen nu echt? Of lijkt dat alleen realistischer omdat onze breinen de afgelopen 30 jaar gemarineerd zijn in kapitalistische ideologische denkframes?

Van Tata Steel NL een coöperatieve werkplek maken waar alleen een kleine hoeveel staal voor de Nederlandse markt wordt produceert, zendt een stevig signaal uit naar de rest van de wereld. Het toont politiek leiderschap in de klimaatcrisis en laat zien dat het mogelijk is om nieuwe vormen van economische democratisering in te voeren. Als het ons lukt om dit plan te realiseren in een land als Nederland, dan is er een grote kans dat andere landen dit voorbeeld gaan volgen. Daarmee zouden we een kentering kunnen veroorzaken in het hele wereldwijde economische systeem. Nederland is historisch gezien een van de bakermatten van het kapitalisme. De geschiedenis van morgen wordt vandaag geschreven. Als we een leefbare toekomst willen dan is dit coöperatief-democratische plan de moeite waard om als klimaat- en vakbewegingen samen verder uit te werken en voor te vechten.