Democratie is van de mensen en dus mensenwerk, maar wordt nu van binnenuit bedreigd

In haar boek “De schemering van de democratie” analyseert Anne Applebaum de verlokkingen van de autoritaire systemen. Veel mensen zijn pragmatisch en opportunistisch, en geneigd een leider te volgen die krachtige uitspraken doet en van alles belooft. Handige manipulatoren en populisten zoals Boris Johnson, Orban, Trump of Erdoğan hebben listig gebruik gemaakt van dit verschijnsel en massamedia ingezet om zichzelf zo gunstig mogelijk te presenteren en de sentimenten van mensen te bespelen.

Het gaat daarbij niet om de kwaliteit van de inhoud van de boodschap, maar de presentatie is alles. Gemakkelijke en aansprekende oneliners nemen de plek ín van gedegen analyses, en leugens verspreiden voor de zogenaamde “eigen zaak” wordt gestimuleerd. Blijkbaar prikken veel mensen niet door deze opgeblazenheid heen. Sterker nog, ook al wordt voor veel mensen de eigen situatie in dit stelsel steeds slechter, ze blijven de leiders die profiteren en het stelsel daarom stimuleren, trouw.

Inmiddels leven we in een systeem van democratisch kapitalisme, waarin arbeid ondergeschikt is aan geld en de kloof tussen rijk en arm steeds groter wordt. Toch meent Martin Wolf dat het systeem van democratisch kapitalisme in stand moet worden gehouden, omdat de alternatieven tot ineenstorting van de samenleving leiden.

Bijsturing is op een aantal punten wel wenselijk. Zo is een moreel fundament noodzakelijk om de richtingloosheid door de vrijblijvendheid van het huidige liberalisme niet te laten ontaarden in fundamentalisme en nationalisme. Volgens de filosoof Sandel leidt de liberale democratie tot onbehagen, dat slechts kan worden bestreden als er een duidelijk en inspirerend perspectief aan mensen wordt geboden. Mensen moeten het gevoel hebben dat ze er in de samenleving toe doen.

Veel tekenen wijzen erop dat het huidige democratische stelsel niet langer goed functioneert. De economisch gedreven globalisering roept het gevoel op dat de eigen stem er niet toe doet. Het vertrouwen in de politiek zit op een dieptepunt. Er zijn op veel plaatsen gevaarlijke tendensen van fascisme en nationalisme merkbaar.

Koersen we af op het einde van de democratie, of kunnen we het tij nog keren? Voor dit laatste is het nodig om ons te realiseren dat democratie mensenwerk is, waarbij leiderschap ten dienste moet staan van alle burgers. Dat betekent dat leiders moeten stimuleren dat burgers actief bijdragen aan de opbouw van een samenleving voor allen. Samenwerken en gemeenschapszin klinken in de huidige tijd misschien ouderwets, maar ze kunnen ook in een steeds digitaler wordende maatschappij vorm krijgen.

Voorwaarde is wel dat de overheid en met name haar politieke vertegenwoordigers duidelijk maken welke koers zij willen varen ten behoeve van het algemeen belang. Dat wil zeggen om een leefbare samenleving voor nu en straks in stand te houden. Waarbij honorering van mensen niet langer gebeurt op basis van hun investering in kapitaal, maar hun bijdrage aan een leefbare en houdbare samenleving op basis van echte democratische procedures en bijdragen.

cc-foto: Userpilot