De Zuid-Afrikaanse oligarchie is een waarschuwing voor Europa

Europa is de afgelopen jaren wakker geworden en heeft zich op brute wijze gerealiseerd dat de grootste bedreiging voor haar veiligheid en welvaart wordt gevormd door oligarchen. Ten eerste besefte Europa na de wereldwijde financiële crisis dat diep in zijn eigen boezem de financiers en bankiers de touwtjes in handen hebben. Toen was er op de oostelijke flank de Russische oligarch Vladimir Poetin die de oorlogshonden losliet op een Europa. Daarna, vanaf de westelijke flank, liet de Amerikaanse oligarchie, het meest zichtbaar vertegenwoordigd door Donald Trump en Elon Musk, niet alleen hun techgiganten en wapenindustrie los op Europa, maar ook hun minachting. Trump, Musk et al. zijn de nieuwe feodale opperheren en Europa zijn onderdaan.

Europeanen moeten de dreiging niet onderschatten. Zuid-Afrika is een voorbeeld van een eeuwenoude oligarchie die een ernstige waarschuwing bevat voor Europa over wat er gebeurt als een oligarchie de politieke macht in handen krijgt. De president van het land is zelf een oligarch, die danst naar de pijpen van het Zuid-Afrikaanse bedrijfsleven, die geniet van ontmoetingen met collega-oligarchen als Rishi Sunak, Elon Musk en Vladimir Poetin en die onlangs heeft gebeld met Donald Trump. Dit gesprek was voor hem geregeld door de Zuid-Afrikaanse aartsoligarch en Stellenbosch miljardair Johann Rupert - de rijkste persoon van het Afrikaanse continent met een gerapporteerd persoonlijk fortuin van US$ 14,4 miljard. Rupert is lid van wat de Stellenbosch Maffia wordt genoemd, een verwijzing naar het intellectuele bastion van de Apartheid, waar veel van de blanke miljardairs in Zuid-Afrika gevestigd zijn - allemaal mannen. De Stellenbosch Maffia is een club die de grootste bedrijven in Zuid-Afrika controleert. Het is dan ook niet verrassend dat Stellenbosch en haar universiteit, meer dan 30 jaar na de democratie, nog steeds gebukt gaan onder racistische controverses.

Voor miljardairs en oligarchen elders is Zuid-Afrika's staat van dienst in het tenietdoen van de democratische eisen van de meerderheid van de bevolking een benijdenswaardige. Overal in het Westen ondermijnen oligarchen de democratie op Zuid-Afrikaanse wijze. Niet alleen staat de Zuid-Afrikaanse oligarchie model voor de Amerikaanse oligarchen, deze laatste hebben ook opmerkelijke banden met Zuid-Afrika: Elon Musk, Peter Thiel, David Sacks, Joel Pollak en Patrick Soon-Shiong hebben allemaal een deel van hun jeugd doorgebracht in Zuid-Afrika. "Boere Billionaire" Roelof Botha, kleinzoon van de laatste minister van Buitenlandse Zaken van het Apartheidsregime, is nauw betrokken geweest bij PayPal van Thiel, en is partner bij Sequoia Capital en bestuurslid van verschillende technologiebedrijven in de VS. En na de apartheid werd de grondwet van het land beïnvloed door de advocaten van een van de grootste Amerikaanse bedrijven om ervoor te zorgen dat corporate personhood in de grondwet staat, en dat bedrijfsgeld een rol kan spelen in de politiek.

Hoe heeft de oligarchie de Zuid-Afrikaanse democratie ondermijnd? Sinds het midden van de 17e eeuw functioneert Zuid-Afrika als Zuid-Afrika B.V. - een ondernemingsproject van het wereldwijde kapitalisme. De controle ging achtereenvolgens via de VOC, het Britse Rijk en de Afrikaner elite. Toen het African National Congress (ANC), dat in 1912 werd opgericht om te strijden voor bevrijding van het kolonialisme en de apartheid, in 1994 de macht overnam, werd de ontluikende democratie snel ondermijnd door de oligarchie van het bedrijfsleven, die het leiderschap van het ANC strategisch inlijfde waardoor de oligarchie ongehinderd haar economische extractie kon voortzetten.

De inlijving van het ANC door de oligarchie was zo effectief vanuit het oogpunt van het mondiale kapitalisme, dat de ANC-regeringen na 1994 dertig jaar fiscaal en monetair conservatisme omarmden - fiscale waterboarding zoals Yanis Varoufakis het zou noemen. De door oligarchen gecontroleerde en geconcentreerde media blijven dit beleid aanprijzen als de enige optie voor het land.

Het voorspelbare resultaat was dat de rijken rijker werden en de rest van de bevolking te maken kreeg met stagnatie. De levenskwaliteit van de armsten in Zuid-Afrika is in meer dan twintig jaar nauwelijks verbeterd: 23% van de huishoudens is nog steeds afhankelijk van open vuur op hout en kolen om te koken en zich te verwarmen. Ongeveer 45% van de jongeren is werkloos. Milieuracisme gaat onverminderd door, inclusief het opzettelijk plaatsen van vuilnisbelten en vervuilende industriële installaties in arme gemeenschappen. De vooruitgang op het gebied van de meeste SDG's ligt niet op koers. Met 35 moorden per 100.000 inwoners per jaar is men veiliger in het door oorlog verscheurde Afghanistan en Irak. Slechts 3.500 individuen op een bevolking van 60 miljoen bezitten 15 procent van de nettowaarde van alle huishoudens, meer dan de onderste 90 procent samen.

Daarentegen is de oligarchische industrie in het land - mijnbouw, financiën, landbouw - geïsoleerd tegen de verankering van armoede. Zij verkopen mineralen en voedsel aan de rest van de wereld en profiteren van de verslechtering van de wisselkoers van het land. In 2003 had de Johannesburg Stock Exchange (JSE) een marktkapitalisatie van ongeveer ZAR 344 miljard. Op dit moment is dat ongeveer ZAR 20 biljoen. Dat is een 61-voudige toename. De JSE wordt gedomineerd door ongeveer 49 zeer winstgevende bedrijven met een marktkapitalisatie van ongeveer ZAR 4,7 biljoen. Als ruwweg de top 49 bedrijven op de JSE geliquideerd zouden worden, dan zou iedereen in Zuid-Afrika voor bijna 10 jaar uit de armoede gehaald kunnen worden.

De drievoudige waarschuwing van Zuid-Afrika aan Europa zou duidelijk moeten zijn. Ten eerste, oligarchie is onverenigbaar met democratie - verwacht steeds meer beleid dat ten goede komt aan de rijken ten koste van de rest. Ten tweede, oligarchie ondermijnt inclusieve economische groei - verwacht dat de rijken nog rijker worden en politiek invloedrijker, en de politici nog grilliger. Ten derde, het is niet eenvoudig om de oligarchische controle te ontmantelen als deze eenmaal is verankerd - onder andere door controle over de media zal de oligarchie ervoor zorgen dat haar verhaal over de toekomst van Europa het enige is dat wordt gehoord. Kan Europa de oligarchie stoppen voordat het te laat is?