De winst van onze staalfabriek moet publieke belangen dienen, juist nu in tijden van oorlog en instabiliteit

Wat nu Tata Steel heet, was ooit de Hoogovens, een bedrijf waar werknemers en omwonenden tot in de wijde omtrek trots op waren. Hoe anders is dat nu, nu meerdere rechtszaken tegen het bedrijf lopen wegens slechte milieuprestaties. Laat de overheid de regie nemen in de energietransitie, zoals ook VNO-NCW bepleit, aandelen kopen en de winst besteden aan publieke belangen, zoals goed werkgeverschap en een gezonde leefomgeving.

Afhankelijk zijn van anderen is erg onaantrekkelijk voor Nederland, zo bleek toen de import van staal tijdens de Eerste Wereldoorlog bijna stil kwam te liggen. In de jaren daarna pompte de overheid honderden miljoenen belastinggeld in de bouw van een groot fabriekscomplex bij IJmuiden, en een haven waar grote schepen ijzererts en steenkool makkelijk konden aanvoeren. De staat en de gemeente Amsterdam waren tot ver in de 90-er jaren van de vorige eeuw grootaandeelhouders. In 2007 werd het bedrijf – na een eerdere fusie met British Steel – in een veiling opgekocht door Tata Steel India.

In deze tijden van een oorlog aan de randen van Europa is de productie van staal in eigen land van grote strategische waarde. En vanwege de afhankelijkheid van Russische olie is de extra productie van windmolens voor duurzame elektriciteitsproductie een noodzaak. Er is kortom staal nodig dat met duurzame energie wordt gemaakt.

De afgelopen tijd is het staalbedrijf vooral in het nieuws wegens de slechte milieuprestaties, met als absoluut dieptepunt: de grafietregens die neerdaalden in bewoond gebied. Omwonenden zijn een strafzaak gestart en het Openbaar Ministerie zoekt uit of het bedrijf zelfs opzettelijk gevaarlijke stoffen in de bodem, de lucht of het oppervlaktewater heeft geloosd. Tata Steel is Nederlands grootste vervuiler, afgaande op de hoeveelheid CO2-uitstoot.

Het ooit zo trotse Hoogovens komt meer en meer in de verdediging - het imago is nu hopeloos. Sommigen noemen het bedrijf de Kankerfabriek, terwijl de meeste omwonenden nog altijd willen dat het staalbedrijf blijft, als het maar schoner wordt. 

Zitten de eigenaren in India niet op een te grote afstand? Hun gevoel bij vakbonden en milieuorganisaties en Nederlandse arbeidsverhoudingen is gering en hun belang lijkt vooral gelegen in zo veel mogelijk winst en niet in maatschappelijk rendement. Tata Steel vergroenen is misschien niet de hoogste prioriteit van de hoogste bazen in Mumbai, India, maar wel die van de werknemers en het dagelijkse management van het bedrijf.

Werknemers willen hun Hoogovens terug en dat kan als de Nederlandse overheid aandeelhouder wordt en er keiharde afspraken worden gemaakt over de verdeling van de winst. Dat is voor de overheid een strategische keuze: staal is altijd nodig; zonder ijzer en staal geen spoorwegen, geen bruggen en geen windmolens. De winst moet niet wegvloeien naar buitenlandse aandeelhouders, maar publieke belangen in de directe omgeving dienen, zoals werkgelegenheid en een gezonde leefomgeving. Staal is 100% recyclebaar. Slaagt Nederland erin zogenoemd groen staal te maken, dan geven we internationaal het goede voorbeeld.

De overheid kan de staalfabriek verder helpen versneld te vergroenen, door de benodigde vergunningen sneller af te geven. De fabriek kan verder draaien op waterstof en moet de ouderwetse op kool gestookte hoogovens zo snel mogelijk sluiten. Tata Steel Nederland CEO Hans van den Berg mikt op een transitie in acht jaar, maar die transitie kan ook in vier jaar, zo heeft de werkgroep Zeester met deskundigen samen uitgezocht. In deze werkgroep werken werknemers al jaren samen met de FNV aan (versnelde) vergroening.

Werknemers waren de afgelopen jaren een stabiele factor binnen het staalbedrijf. Geef hen dan ook de zeggenschap die ze verdienen, bijvoorbeeld door de vakbeweging en de Centrale Ondernemingsraad veto-recht over grote investeringen te geven. Een industrieel complex waarin de maakindustrie, de energietransitie en circulariteit samenkomen, is goed voor de IJmond en goed voor Nederland – daar kunnen we tot ver over onze grenzen trots op zijn.

Donald Pols, directeur milieudefensie
Roel Berghuis, voormalige vakbondsbestuurder FNV bij Tata Steel en de Nederlandse Spoorwegen
Jan van der Land, inwoner Wijk aan Zee