De Wet van Faber, verlenging beslistermijn asielaanvragen, behoort te sneuvelen in de Eerste Kamer

co-auteurs: mr Igna Oomen, mr Marloes van Zantvoort

Minister Faber verdedigde afgelopen dinsdag in de Eerste Kamer een wetsvoorstel dat leidt tot buitensporig lange beslistermijnen voor asielaanvragen. De IND kan, als zij gebruik maakt van gestapelde verlengingsmogelijkheden, maar liefst 21 maanden gaan nemen voor haar beslissing.

Als reden voor de wetswijziging geeft Faber aan dat de IND hierdoor minder tijd kwijt zou zijn aan het behandelen van beroepen wegens niet-tijdig beslissen en daardoor meer ruimte zou krijgen om inhoudelijke asielbeslissingen te nemen. Dit klinkt logisch, maar bij feitelijke toetsing blijkt het gebakken lucht. Dit wetsvoorstel lost de problemen bij de IND niet op, werkt zelfs contraproductief en brengt Nederland in juridisch en bestuurlijk gevaar.

Het wetsvoorstel zou bedoeld zijn de IND te ontlasten. Maar wie de praktijk kent, weet dat beroepen wegens niet-tijdig beslissen nauwelijks een significante werklast voor de IND vormen. Het proces is grotendeels geautomatiseerd, vrijwel alle zaken worden zonder zitting afgehandeld en de verweerschriften die de IND indient, zijn standaardteksten. Dit heeft minister Faber moeten toegeven. Een door minister Faber geclaimde ontlasting van de werkdruk van ambtenaren die van enige betekenis is, bestaat in de praktijk niet en daarmee ontvalt aan het wetsontwerp een ‘dragende motivering’.

De Eerste Kamer heeft de taak om wetgeving te toetsen op effectiviteit en juridische houdbaarheid. Nu de door minister Faber opgegeven reden voor de excessieve verlenging van de beslistermijnen feitelijke grondslag mist, zullen de leden van de Eerste Kamer die trouw zijn aan hun taak, niet voor deze wet stemmen. Om politieke redenen een wet aannemen die niet doet wat zij belooft, ondermijnt de geloofwaardigheid van de Eerste Kamer. Die heeft immers juist tot taak de rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en effectiviteit van wetgeving te toetsen.

Het wetsvoorstel mist niet alleen een dragende motivering maar staat ook op gespannen voet met internationale en Europese wetgeving, zo blijkt uit een advies waarover de Eerste Kamer beschikt. Daarnaast komt het wetsvoorstel in conflict met de Europese Procedurerichtlijn (2013/32/EU), die lidstaten verplicht om asielaanvragen binnen redelijke termijnen af te handelen. Nederland is aan deze richtlijn gebonden  en eenzijdige verlenging van beslistermijnen zonder juridische onderbouwing kan Nederland blootstellen aan juridische procedures bij het Europees Hof van Justitie.

Ook vanuit humanitair oogpunt is de voorgestelde verlenging problematisch. Langere wachttijden betekenen meer onzekerheid voor asielzoekers en hun gezinnen, een langere belasting van het opvangsysteem en extra druk op gemeenten. Dit druist in tegen de kernwaarden van de rechtsstaat en de internationale verplichtingen van Nederland.

Vorige week waarschuwde VluchtelingenwerkNederland dat als het voorstel van minister Faber wet wordt, de IND bij duizenden gezinsherenigingsaanvragen waarvan de behandeling meer dan negen maanden zal gaan nemen, per geval zal moeten motiveren waarom in de betreffende zaak sprake is van ‘bijzondere omstandigheden’ die een verlenging rechtvaardigen.

Minister Faber beaamt dit. Zij geeft dus toe dat de IND veel extra werk zal krijgen als zij gebruik wil maken van de verlengingsmogelijkheden om beroepen tegen niet-tijdig beslissen te ontlopen. Per saldo wordt de werklast van de IND niet verlicht maar verzwaard. Daarom klopt haar verhaal niet dat de wet nodig is om de IND te ontlasten.

Het is niet voor ‘t  eerst dat minister Faber een slecht onderbouwd wetsvoorstel probeert door te drukken. In 2024 wilde zij al een ‘asielcrisis’ uitroepen en met een asielnoodwet komen, zonder voldoende ‘dragende motivering’. Juridische experts (en ook haar eigen ambtenaren) oordeelden vernietigend over de onderbouwing. Het kabinet trok het plan in toen bleek dat zelfs binnen de eigen coalitie twijfels bestonden over de juridische houdbaarheid.

Het jongste wetsontwerp roept de vraag op: waarom blijft minister Faber teruggrijpen op symbolische wetgeving in plaats van structurele oplossingen te bieden voor de problemen waar de IND mee kampt? De enige plausibele verklaring lijkt politieke druk: binnen de coalitie moeten de VVD en de BBB laten zien dat zij ‘iets doen’ aan asiel en de PVV moet ‘leveren’. Maar wetgeving moet worden gemaakt op basis van feiten en juridische deugdelijkheid, niet op basis van politieke signalen.

Dit wetsvoorstel is ineffectief, juridisch riskant en politiek opportunistisch. Het biedt geen oplossing voor de problemen binnen de IND, lost de achterstanden niet op en brengt Nederland in strijd met internationale en Europese verdragen.

Leden van de Eerste Kamer hebben de verantwoordelijkheid om dit voorstel op rechtmatigheid, op uitvoerbaarheid en – in dit geval vooral – op effectiviteit te toetsen. Die verantwoordelijkheid geldt voor ieder lid afzonderlijk. Daarom is om hoofdelijke stemming gevraagd. Die stemming vindt op 11 maart plaats en zal een test opleveren voor senatoren van partijen die het kabinet steunen maar grote twijfel hebben over de effectiviteit (en dus deugdelijkheid) van het wetsvoorstel.

prof. mr Peter Nicolaï, oude-advocaat en docent bestuursrecht en lid van de Eerste Kamer voor de Partij voor de Dieren
mr Igna Oomen, secretaris van de Vereniging Asieladvocaten en -juristen Nederland
mr Marloes van Zantvoort, interim-voorzitter van de Specialisten vereniging migratierecht advocaten