De wet DBA wordt per 1 januari strenger gehandhaafd en dat leidt tot paniek onder zzp'ers

Over enkele uren is het zover: de Belastingdienst begint met handhaven op de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (Wet DBA). Een mijlpaal in het beleid rondom zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers), maar tegelijkertijd ook een bron van grote zorgen en onzekerheid. Afgelopen maanden hebben we getuige mogen zijn van een vorm van paniekvoetbal, grotendeels aangewakkerd door de overheid zelf. Hoewel de intentie van de wet legitiem is – namelijk het bestrijden van schijnzelfstandigheid – lijkt de manier waarop dit wordt doorgevoerd een recept voor economische instabiliteit.

De dominosteentjes staan klaar
Als zzp’ers door deze handhaving hun positie in de markt verliezen, zal dat niet zonder gevolgen blijven. De impact van een massale uitstroom van zelfstandigen zal als een dominospel doorwerken in de economie. Veel sectoren zijn grotendeels afhankelijk van de flexibele inzet van zzp’ers, waaronder de zorg, het onderwijs, de beveiliging en de bouw. Het verdwijnen van zelfstandigen uit deze sectoren zal niet alleen zorgen voor personeelstekorten, maar ook voor een verschuiving in de arbeidsmarkt die bedrijven, werknemers en consumenten treft.

Bovendien kunnen ondernemers die afhankelijk zijn van zzp’ers hun dienstverlening onder druk zien komen staan. Als opdrachtgevers door de handhaving risico’s vermijden door zzp-contracten stop te zetten, kan dit leiden tot vertraging in projecten, hogere kosten voor vaste aanstellingen en uiteindelijk een stijging van prijzen voor consumenten. De economie draait op een evenwicht van flexibiliteit en zekerheid, en het wegvallen van een grote groep zelfstandigen kan dat evenwicht ernstig verstoren.

De context van de handhaving
De intensievere handhaving van de Wet DBA is deels een reactie op recente gerechtelijke uitspraken over misstanden bij bezorgdiensten. In deze zaken werd duidelijk hoe sommige bedrijven zzp-constructies gebruiken om sociale premies en andere arbeidskosten te omzeilen, met name bij buitenlandse werknemers. Veel van deze werknemers zijn zich niet eens bewust van hun status als zzp’er en kennen hun rechten en plichten niet onder het Nederlandse arbeidsrecht. Ze worden uitgebuit door werkgevers die winstmaximalisatie boven ethiek stellen.

Dit soort praktijken vraagt zonder twijfel om strengere controle en handhaving. Het aanpakken van uitbuiting is belangrijk om een eerlijke arbeidsmarkt te creëren. Maar het is ook belangrijk om in de spiegel te kijken. Nederland wijst vaak met een beschuldigende vinger naar andere landen, zoals in het Midden-Oosten, waar arbeidsmigranten onder slechte omstandigheden werken. Tegelijkertijd worden hier in Nederland buitenlandse werknemers in praktische beroepen net zo goed uitgebuit. Ze worden ingezet in zzp-constructies om sociale premies en andere arbeidskosten te vermijden, terwijl ze niet eens weten dat ze zogenaamd zelfstandig zijn.

Deze dubbele moraal ondermijnt de geloofwaardigheid van ons land. We kunnen niet blijven wijzen naar anderen zonder onze eigen fouten recht te zetten. De uitbuiting van buitenlandse werknemers in Nederland is een harde realiteit die vraagt om meer zelfreflectie en een daadkrachtige aanpak.

De paradox van de Wet DBA
De Wet DBA biedt namelijk ook bescherming aan werknemers die feitelijk in loondienst horen te zijn, maar door bedrijven worden gedwongen als zzp’er te werken. Dit geldt niet alleen voor buitenlandse werknemers, maar ook voor Nederlanders die vaak te maken hebben met een taalbarrière of onvoldoende kennis hebben van hun rechten. Voor hen kan de handhaving van de Wet DBA een uitkomst zijn.

Tegelijkertijd raakt deze handhaving een andere groep zzp’ers: de zelfstandigen die bewust hebben gekozen voor een zzp-status en deze keuze vrijwillig en weloverwogen hebben gemaakt. In sectoren waar het risico op schijnzelfstandigheid groot is – zoals de zorg, beveiliging en het onderwijs – voelen zij de impact van deze maatregelen het sterkst. Voor deze zzp’ers is de Wet DBA niet zozeer een bescherming, maar eerder een obstakel dat hen beperkt in hun ondernemerschap.

Dit brengt ons bij een veelvoorkomend probleem in beleidsvoering: de kloof tussen theorie en praktijk. De intentie van de wet – bescherming van werknemers tegen uitbuiting – botst in de praktijk met de wensen en behoeften van zelfstandigen die bewust voor hun status hebben gekozen. Deze tegenstelling creëert de paniek die we nu zien.

De rol van de Belastingdienst
Een cruciale vraag is hoe de Belastingdienst omgaat met deze diverse groep zelfstandigen. Het aanpakken van bedrijven die misbruik maken van zzp-constructies is noodzakelijk, maar de Belastingdienst zal innovatief en flexibel moeten handhaven om recht te doen aan de complexiteit van de arbeidsmarkt.

Een rigide aanpak, waarbij alle zzp’ers in sectoren met een hoog risico op schijnzelfstandigheid over één kam worden geschoren, zal niet effectief zijn. In plaats daarvan zou de Belastingdienst maatwerk moeten leveren, bijvoorbeeld door onderscheid te maken tussen zelfstandigen die gedwongen worden tot een zzp-status en zelfstandigen die vrijwillig voor deze vorm van werken kiezen.

Een mogelijke oplossing is het ontwikkelen van een handhavingskader dat rekening houdt met de wensen van zelfstandigen en opdrachtgevers, zonder afbreuk te doen aan de bescherming van werknemers. Hierbij kan de Belastingdienst gebruikmaken van innovatieve technologieën en out-of-the-box denken om fraude op te sporen zonder onnodige hinder te veroorzaken voor bona fide zzp’ers.

Een oproep tot dialoog
Het is duidelijk dat de handhaving van de Wet DBA niet zonder slag of stoot zal verlopen. De huidige aanpak biedt zowel kansen als uitdagingen, maar zonder een genuanceerde en praktische uitvoering zal de wet eerder leiden tot chaos dan tot oplossingen.

Daarom is het van groot belang dat de overheid in gesprek blijft met zzp’ers, werkgevers en andere belanghebbenden om een balans te vinden tussen handhaving en flexibiliteit. Alleen door samenwerking en dialoog kunnen we een arbeidsmarkt creëren die zowel rechtvaardig als veerkrachtig is.

Tot slot hoop ik dat de Belastingdienst de moed heeft om niet alleen te handhaven binnen de bestaande kaders, maar ook de innovatie en creativiteit toont om out-of-the-box oplossingen te vinden. Het is tijd om niet alleen naar de letter van de wet te kijken, maar ook naar de geest ervan. Alleen zo kunnen we recht doen aan de diversiteit en dynamiek van de Nederlandse arbeidsmarkt.