De werkelijke transitie vindt onder de oppervlakte plaats

Het wordt mij steeds duidelijker dat de werkelijke transitie niet gaande is aan de buitenkant, aangestuurd door bijvoorbeeld politieke leiders of grote organisaties, maar gebeurt onder de oppervlakte van de grote groepsbewegingen, zoals die van extreemrechts op dit moment. In mijn visie is de transitie die gaande is met name een transitie van bewustzijn en die begint per definitie niet in de groep, maar in het individu. 

Als we bijvoorbeeld kijken naar de energietransitie van fossiele brandstof naar elektriciteit dan kun je je afvragen wat hiervan nu werkelijk het doel is en of het wel bijdraagt aan een beter milieu als iedereen straks elektrisch rijdt en kookt. Waar komt immers de gigantische hoeveelheid energie van deze elektriciteit vandaan? Zonnepanelen, enorme hoeveelheden windmolenparken, kerncentrales? Het lijkt erop dat het doel van deze van bovenaf aangestuurde energietransitie het behoud van ons (neoliberaal) systeem is. Dat staat immers bij niemand ter discussie. Terwijl dat systeem juist de oorzaak is van de klimaatcrisis. Het woord klimaatcrisis alleen al suggereert dat de aarde in gevaar zou zijn. Dat is volgens mij onzin; de aarde kan zich met haar enorme herstelvermogen prima redden, daar heeft ze de mens niet voor nodig. Ik zie dat dagelijks in mijn eigen moestuin, die deze winter vier keer is overstroomd, maar nu op vaak onverwachte wijze, prachtige bloei laat zien.

Het enige dat in gevaar, op zijn einde loopt en stervende is, is ons neoliberaal systeem met het vrije-marktdenken als oplossing voor alle problemen. De manier waarop wij de energietransitie aanpakken vanuit de politiek is vanuit dit neoliberalisme. Het levert namelijk weer heel veel geld op en het versterkt het systeem en de machtsverhoudingen daarin. Nogmaals, die staan voor de grote spelers in ons systeem niet ter discussie. De vraag hier is cruciaal; heeft deze uiterlijke transitie zin als deze niet gepaard gaat met een innerlijke, bewustzijnstransitie?

Moeten we dan niets doen? Nee, het (extreem) rechtse beleid van het nieuwe kabinet heeft door niets te doen net zo goed het doel om ons neoliberale systeem overeind te houden en de bestaande machtsverhoudingen te behouden en te versterken. Extreemrechts met het normaliseren van termen zoals omvolking gaat nog een stap verder en wil bepaalde groepen zoals studenten, verslaafden, migranten, uitkeringsgerechtigden verder marginaliseren en bestempelen als zondebokken van onze uit blonde en lachende mensen bestaande samenleving waar de zon nu eindelijk voor opkomt. Zie de tenenkrommende beelden die Wilders regelmatig post, die herinneringen oproepen aan het nationaalsocialisme in de vorige eeuw.

Ik merk op dat de meeste mensen die over transitie praten nog steeds denken vanuit de groep. Nog steeds denken dat er zoveel mogelijk mensen zich achter hun idee van transitie moeten scharen, dus eigenlijk denken vanuit groepsmacht en massavorming. Dezelfde mensen en politici die het klimaatbeleid propageren, zijn bijvoorbeeld ook voorstander van een oorlog tegen Rusland en een gezondheidsbeleid vanuit de WHO dat alle landen moeten volgen, in het geval van een virus zoals corona. Tegelijkertijd roept deze benadering die groepsgericht is, bij andere groepen juist veel weerstand op. Misschien moeten we wel constateren dat die manier van groepsdenken oud is en op zijn einde. In ieder geval niet gaat leiden tot de transitie die werkelijk een verandering tot stand brengt. Daar gaat die bewustzijnstransitie over. Vanuit onze buitenkant, onze persoonlijkheid zijn we geïdentificeerd met de groep en het narratief wat daarin dominant is. Het is een wij dat begint aan de buitenkant en bepaalde voorwaarden heeft om bij dat wij te horen. Het zet zich af tegen een andere groep die anders denkt en als het zich nog verder verdicht, ontstaat er een vorm van groepsdenken die een andere groep als tweederangsburgers gaat beschouwen met alle gevolgen van dien. Ik schreef daar pas dit artikel over.

De vraag is nu wat we, als het gaat over de huidige transitie, wel en niet kunnen doen. Misschien is het wel zo dat we niet zoveel kunnen doen in de zin van dat wij de aarde niet hoeven te redden, die aarde kan dat prima zelf. Maar tegelijkertijd is er wel een transitie gaande, die gebeurt, die gaande is. En hoe ziet die transitie er dan uit?

Stel nu eens dat we al die groepsbewegingen en identificaties van de persoonlijkheid met de groep en verdichting van groepsdenken beschouwen als de schil van een ei of de cocon van een vlinder. Dat is boeiend, omdat je er dan meer afstand van kan nemen en ernaar kan kijken. Zonder je ermee te identificeren van ik hoor bij die groep of bij die andere, dit is goed en dat is fout. Nee, dit is wat gebeurt. 

En binnen die schil, binnen die cocon wordt iets nieuws geboren dat compleet anders is dan wat daarvoor was. En zoals ik al schreef dat is die transitie van bewustzijn dat in het individu plaatsvindt. Laten we daar eens op inzoomen.

Dat is volgens mij vrijheid; dat de een als groepsmens wordt geboren en zich helemaal kan ontwikkelen binnen het groepssysteem en de ander als mens met de potentie tot werkelijke individualiteit. En dat het beiden goed is, samenwerkt en onderdeel is van het geheel waarbinnen de transitie gaande is. Het verbaast me altijd zeer dat in eenzelfde gezin de ene persoon een hele andere ervaring heeft dan de andere persoon, terwijl ze toch in hetzelfde gezin geboren zijn. De ene kan het gezin als ondersteunend hebben ervaren, terwijl het voor de ander traumatisch was. Dat trauma, dat lijden is vaak de hefboom om tot individualiteit, tot autonomie te komen. Ik herken dat in mijn eigen ontwikkeling en menswording, maar ook bij mensen om me heen.

Vanuit dat persoonlijk lijden wordt de kracht ontwikkeld om een eigen ik, een contrapunt te vormen ten opzichte van de groep. Het antwoord op dat lijden wordt gevonden in de eigen essentie, die niet van buiten in de groep te vinden is, maar vanbinnen. Het paradoxale is dat dit contact met het eigen ik ook contact betekent met de ander als medemens. Daar begint dus het nieuwe wij, de nieuwe verbondenheid, van binnen en niet van buiten in de groep. Daar ontstaat ook het contact met die kwaliteit die men te bieden heeft aan de omgeving, het persoonlijke talent. Ik schreef daar eerder dit artikel over.

Vanuit dit talent gaan we samenwerken met andere individuen om de transitie waar we inzitten vorm te geven. Vanuit dit punt krijgt nieuw onderwijs, nieuwe zorg, nieuwe energie, nieuwe landbouw, nieuw bestuur vorm. Niet van bovenaf, maar van onderop. Onder de oppervlakte van de grote en luidruchtige groepsbewegingen aan de buitenkant krijgt een nieuwe samenleving vorm. Dat is voor wie dat wil zien nu al zichtbaar, mensen zoals Jan Rotmans en Bob de Wit laten dat zien. Dit is nog broos en kwetsbaar. Het zijn kleine cellen, kleine initiatieven onder de oppervlakte van de schil, van de cocon. Ik denk dat het goed is dat het nog verborgen is, want het kan snel vertrapt worden door de destructieve dynamiek van het uiterlijke groepsdenken dat soms de kenmerken heeft van een sekte. Van onderop groeit er iets waardevols, iets kostbaars dat de tijd nodig heeft om te rijpen. Het sterven van de cocon is een wezenlijk onderdeel van de vlinder die geboren wordt. Maar dat gaat onherroepelijk gebeuren!