De vuilnisbak van Wilders

Tijdens een wandeling op Nieuwjaarsdag langs het zonnige strand van Barcelona zag ik in een schone straat glinsterende metalen afvalbakken. Ik maakte een foto en zette die op social media naast een plaatje dat ik twee jaar eerder op een winteravond in Rotterdam maakte van een glasbak omgeven door lege flessen. Barcelona - Rotterdam zette ik er bij. Niets meer.

In de reacties ontstonden al snel twee kampen. Kamp Verloedering dat de positie betrok dat de situatie in Rotterdam in rap tempo verslechtert en Kamp Verdraaiing dat stelt dat het in Spanje eigenlijk veel erger is maar dat de foto dat niet laat zien. Het viel me op dat mensen die in het buitenland verblijven Nederland verdedigen, terwijl anderen juist beweren dat bijvoorbeeld Zwitserland - om maar een willekeurig land te noemen - heel schoon is.

Dan is de volgende vraag: hoe komt het dat er zo’n verschil is bij de vuilnisbakken. Er is zo te zien de neiging om de volksaard de schuld te geven. De Nederlanders zijn asociaal, smerig en lui. In tegenstelling tot andere volkeren natuurlijk.

Een enkeling zoekt de oorzaak elders en wijst er op dat het vuil niet vaak genoeg wordt opgehaald. Dat commentaar verandert het beeld. De flessen staan immers allemaal netjes rond de glasbak opgesteld. De mensen die ze daar achter hebben gelaten deden dat niet om rotzooi te maken, integendeel. Ze deden wat moest: glas naar de glasbak brengen. Je zou kunnen zeggen dat ze de lege flessen dan naar een andere bak moeten brengen maar er staat nergens aangegeven waar die zich bevindt. Bovendien loop je het risico dat die ook vol is. De flessen weer mee terug naar huis nemen is wel erg veel gevraagd.

De glasbak is niet op tijd geleegd en de rotzooi ontstaat omdat Nederlanders massaal doen wat ze moeten doen: glas wegbrengen. Het gaat helemaal niet om de inwoners. Misschien worden de bakken in Barcelona inderdaad veel beter bijgehouden, dan functioneert de overheid daar beter. Of staan ze zo te glimmen omdat de bevolking ze helemaal niet gebruikt.

Dat de tegenstelling zo ontstond is geen toeval. Ik suggereerde met het beeld en de toevoeging Barcelona - Rotterdam een tegenstelling. En als je dat doet, ontstaan er vanzelf kampen omdat mensen daar heel gemakkelijk in meegaan. Sterker nog, het is heel lastig geen kamp te kiezen. Je plaatst jezelf dan buiten de discussie.

Zo werkt populisme. Je moet er natuurlijk tegenin gaan maar het venijnige is dat het ook de bedoeling is van de populisten dat je dat doet. Wilders twittert er niet alleen op los om zijn achterban te bedienen maar ook om zijn vijanden in de gordijnen te jagen. Zij bezorgen hem de aandacht die hij zo nodig heeft.

Dat wil niet zeggen dat je geen weerwoord moet geven maar zoek dat niet in de tegenstelling die hij serveert. Hij lokt altijd het welles-nietes debat uit dat hem het beste uitkomt. Media zijn dol op die tegenstellingen. Je kunt er peilingen over houden, discussies over organiseren. En sociale media zijn er helemaal een paradijs voor.

Wat dat laatste betreft doet zich een interessante kans voor. Miljardair en Trump-angehörige Elon Musk heeft Twitter omgevormd tot een ultrarechts propagandakanaal. Als je de app opent zie je niet meer je eigen voorkeuren maar die van Musk. Het leidt er toe dat gebruikers massaal X verlaten. Daarmee zou in theorie ook het debat of liever gezegd de ophef kunnen doodbloeden. Voorwaarde is wel dat media niet alleen stoppen met het plaatsen van berichten op X maar die ook niet meer overnemen. Geen ‘Trump zegt op X’ meer. Of Wilders. Of wie dan ook.

Gaat dat gebeuren? De Amerikaanse journalist J Oliver Conroy denkt van niet. Hij stelt in The Guardian dat de aankoop van Twitter helemaal geen miskoop was ook al verloor Musk er miljarden dollars door. Via X kan Musk wereldwijd het debat bepalen, schrijft hij en geeft als voorbeeld dat Musk nu aan de hand van misinfo haat tegen de Britse premier Keir Starmer probeert aan te wakkeren. Hij schept een tegenstelling die er niet was en trekt daarmee de aandacht.

X is een propagandainstrument geworden. Na 20 januari, als Trump opnieuw president is, gaat Musk en daarmee ook X deel uitmaken van de Amerikaanse regering. Met Joop stoppen we daarom op die dag met het verspreiden van nieuws en informatie via X. Maar we zullen ook proberen X daarna zo min mogelijk in onze berichtgeving te verwerken. Want daarin schuilt het echte gevaar. X is een vuilnisbak die het hele medialandschap vervuilt.