De verwaarlozing van Nederlandse jongeren vraagt om drastische veranderingen

Als ouders al niet lezen, hoe kun je dan van een kind verwachten dat hij dit uit zichzelf gaat doen?

Nederland stevent langzaamaan af op een ramp. Onderzoek na onderzoek toont aan dat Nederlandse jongeren steeds minder kunnen en weten. Hierdoor mist een op de drie jongvolwassenen de basisvaardigheden om goed mee te kunnen draaien in de samenleving. De crisis is zo groot dat het naïef is om alleen naar het onderwijs te kijken. Het is hoogtijd voor een grootschalig beschavingsoffensief.

Uit de deze week gepubliceerde PISA-scores blijkt dat Nederlandse jongeren wederom lager scoren dan voorheen. Dit zien we terug op alle onderdelen: wiskunde (nog wel bovengemiddeld in vergelijking met OESO-landen), leesvaardigheid (ondergemiddeld) en wetenschap (rond het gemiddelde). Vooral het vermogen tot begrijpend lezen neemt af. Van de 14 EU-landen die meedoen aan het onderzoek scoren alleen Griekse jongeren nog lager. Je hoeft niet goed te zijn in begrijpend lezen om te snappen dat dit beschamend is.

Ook de burgerschapsvaardigheden van jongeren zijn ondermaats. Uit de vorige week verschenen International Civic and Citizenship Education Study blijkt dat Nederlandse jongeren minder weten over democratie dan de ons omringende lfanden. 1 op de 7 scoort op of zelfs onder het laagste gehanteerde kennisniveau, terwijl minder Nederlandse jongeren zich in het hoogste kennisniveau bevinden dan vergelijkbare landen. Helaas zien we ook hier een dalende trend ten opzichte van het vorige rapport.

Dit roept de vraag op hoe het mogelijk is dat juist vooral Nederlandse jongeren achteruitgaan. Aan de Covidpandemie valt het niet te wijten, want daar hebben ze in andere landen ook last van gehad. En de daling is bij Nederlandse jongeren erger. Daarbij komt dat de daling niet pas sinds de Covidpandemie is ingezet. Nee, ze is al jaren bezig. Kinderen in andere landen presteren beter, dus we creëren in Nederland niet de juiste voorwaarden om goed te leren.

Het is dan makkelijk wijzen naar het onderwijs. U weet wel, die plek waar docenten dag in dag uit zwoegen om het beste uit de leerlingen te halen. Als de leerlingen al een docent hebben, wat in tijden van een schrijnend lerarentekort niet vanzelfsprekend is, dan is die docent helaas niet altijd bevoegd of bekwaam. Zo stelde vakdidacticus Nederlands Theo de Witte dit jaar nog in de NRC dat een derde van de onderwijzers niet leest. Dan krijg je als kind geen basis mee. Laat er dus geen misverstand over bestaan: er is niet alleen een kwantitatief, maar ook een kwalitatief lerarentekort in Nederland.

Maar om de verwaarlozing van onze kinderen alleen te wijten aan het onderwijs is naïef. Onderwijsfilosoof Gert Biesta stelt dat dit soort denken te veel verantwoordelijkheid legt bij het onderwijs: het onderwijs kan niet compenseren voor de samenleving. Jongeren leren immers ook buiten school van bijvoorbeeld hun familie, vrienden of collega’s. Leerlingen beginnen al met achterstanden aan de middelbare school. Op de school waar ik werk, blijkt dit uit de resultaten van zogeheten JIJ!-toetsen. Dat zal deels aan het onderwijs op de basisschool liggen, maar we mogen de verantwoordelijkheid van ouders niet vergeten. Jong geleerd is immers oud gedaan en jong niets geleerd betekent ook later incapabel. Als jongeren dan tenminste nog opgroeien in een omgeving waar ze ouders en anderen regelmatig zien lezen, zouden ze dit gedrag wellicht nog spiegelen. Maar ook dit is steeds minder het geval. Als ouders al niet lezen, hoe kun je dan van een kind verwachten dat hij dit uit zichzelf gaat doen? Als je dat als docent op de middelbare school allemaal recht moet zetten, vecht je tegen de bierkaai.

Willen we de verwaarlozing van onze jeugd een halt toeroepen, dan zullen we dat dus met zijn allen moeten doen. Natuurlijk moet zowel het basis- als voortgezet onderwijs hervormd worden, maar de situatie is nu zo schrijnend dat niemand meer weg mag kijken. Daarom vraag ik u als bezorgde docent: steek uw kop niet in het zand, maar in een boek!