De vergeten invasie van Beijing: lessen over Xi Jinping’s China

Er was een invasie gaande in Beijing. Van verschillende richtingen was er een leger van 300.000 man met tanks de stad binnengetrokken. Aangekomen in het stadscentrum richtte het leger een bloedbad aan, waarbij specifiek op burgers wordt geschoten. Dit was een invasie die de Chinese overheid liever vergeet en met censuur probeert te verbergen. De reden: het leger dat Beijing binnentrok was geen buitenlandse mogendheid, maar het Chinese Volksbevrijdingsleger zelf, aangestuurd door de Chinese Communistische Partij (CCP).

Op 4 juni 1989 opende het Chinese leger frontaal de aanval op de honderdduizenden vreedzame demonstranten die samengekomen waren op het Tiananmenplein in Beijing, met honderden burgerdoden tot gevolg. Op zaterdag 4 juni is deze tragisch gebeurtenis precies 33 jaar geleden, en we kunnen van het Tiananmen bloedbad nog altijd veel leren over het China van de huidige president Xi Jinping. 

Eerst wat historische context. Na de dood van Mao Zedong in 1976 werden er door zijn opvolger Deng Xiaopeng ingrijpende economische hervormingen doorgevoerd in China. De economie werd vrijer en opener, en begon hard te groeien. Enerzijds was er onvrede, omdat deze economische hervormingen leidden tot veel corruptie door CCP bureaucraten en tot een hoge inflatie. Anderzijds was er hoop, omdat nu het economische systeem opener werd, er ook gehoopt werd op meer politieke vrijheden in China. Deze explosieve mix van onvrede en hoop kwam tot uitbarsting toen de populaire en meer liberaal georiënteerde CCP-leider Hu Yaobang overleed op 15 april 1989. Er volgden weken van vreedzame demonstraties waarbij honderdduizenden studenten, arbeiders en intellectuelen het Tiananmenplein in het hart van Beijing bezetten. Op 4 juni besloot de CCP dat de protesten koste wat kost moesten stoppen. Er werd letterlijk met tanks op ongewapende demonstranten ingereden, met honderden doden tot gevolg. 

Er zijn drie belangrijke lessen die we van Tiananmen kunnen leren over de huidige politieke situatie in China onder Xi Jinping. De eerste les is dat de hoogste prioriteit voor de CCP is om ervoor te zorgen dat zij aan de macht blijft. Alles wat deze prioriteit ogenschijnlijk in gevaar brengt wordt meedogenloos vernietigd. Nergens was dit zo duidelijk als bij het Tiananmen bloedbad. Vandaag de dag heeft de CCP onder Xi nog steeds alle macht in handen en gaat de partij nog steeds over lijken om die macht te behouden. Zo pleegt de CCP momenteel een genocide op de Oeïgoeren, een moslimminderheid in de Chinese provincie Xinjiang, die door de partij als een bedreiging wordt gezien. 

Dat brengt ons naar de tweede les, namelijk dat de CCP zware repressie en geweld als normale beleidsmiddelen ziet. Het Tiananmen bloedbad is wellicht een extreem voorbeeld van de CCP’s repressie, maar het is zeker geen uitzondering. Repressie en geweld zijn kenmerkend voor de manier waarop de CCP politiek bedrijft. Andere, meer recente voorbeelden van dergelijke repressie zijn de gewelddadige politiereacties op de protesten in Tibet in 2008 en in Hong Kong sinds 2014. Nu de economische groei in China naar verwachting verder zal afnemen, zal de CCP steeds meer op repressie moeten leunen om haar machtspositie te behouden. 

Ten derde leren we van Tiananmen dat de CCP primair gericht is op binnenlands beleid, en minder om haar buitenlandse reputatie geeft dan soms gedacht wordt. Op 4 juni 1989 was er veel buitenlandse pers in Beijing, omdat Gorbachev de stad vlak ervoor bezocht had. Ondanks de aanwezigheid van buitenlandse pers besloot de CCP om tanks af te sturen op vreedzame demonstranten.

Xi Jinping investeert meer in China’s internationale reputatie dan de Chinese leiders destijds deden, maar ook voor Xi geldt dat zijn acties primair gericht zijn op China zelf, en niet op buitenlandse actoren. Dit verklaart waarom China de internationale regels makkelijk aan haar laars lapt als dit goed uitkomt.

Kortom, de CCP zou iedereen middels censuur liever doen laten vergeten dat het op 4 juni 1989 Beijing binnenviel en het vuur opende op haar eigen burgers op het Tiananmenplein. Echter, de repressieve machtspolitiek die de CCP destijds kenmerkte, is nog steeds bepalend voor Xi Jinping’s China. Wie de Chinese politiek wil begrijpen zal de herinneringen aan Tiananmen dus levend moeten houden en zal haar lessen zorgvuldig moeten bestuderen.