De toenadering begint bij uzelf, wie had dat verwacht

Het huidige coronadebat verhardt en er ontstaan twee kanten waaruit men dient te kiezen. Tenminste, zo laten de deelnemers aan deze discussie het gebeuren. In plaats van een kritische benadering per maatregel of uitspraak, draait het publieke debat nu louter nog om het zwartmaken van de andere zijde van het maatschappelijk spectrum. De grote vraag: hoe nu verder?

Polarisatie onder potentiële kiezers leidt onverbiddelijk tot een verschraling van het politieke debat, in de vorm van bijvoorbeeld scorebordpolitiek. Waar deze term enkele jaren geleden in het leven werd geroepen door GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver om de eindeloze aanvragen van moties en spoeddebatten te duiden, symboliseert het nu evenwel een verharding van het debat in de Tweede Kamer waarbij parlementariërs elkaar constant in de rede vallen en als nooit tevoren ten prooi zijn gevallen aan een ongekende, haast populistische profileringsdrang. Uren- en nachtenlange ‘debatten’ waarbij de deelnemers enkel en alleen eigen standpunten naar voren brengen en andere Kamerleden voor een denkbeeldig kiezerspubliek afvallen. Inhoudelijke progressie is onbereikbaar: dan maar kiezers werven door elkaar af te fakkelen. Zo verdwijnen langzaam de laatste vruchtbare discussies uit ons nationaal parlement en ontstaan er ook schrijnende situaties als bedreigingen vanuit een achterban jegens een politieke aartsrivaal. Beide gevolgen kunnen voorkomen worden.

Volgens Søren Kierkegaard, welbekend Deens filosoof, tracht de menselijke psyche constant uit te wijken naar volledige ‘contingentie’, het terugvallen op veiligheid en vertrouwdheid, dan wel volkomen vrijheid en losbandigheid ten opzichte van de maatschappij en haar gezag. Het verliezen van jezelf in structuren en verwachtingen is één van de grootste gevaren voor de mens. Mensen moeten dus absoluut kritisch kijken naar vernieuwde situaties en opgelegde regels. Aan de andere kant loopt de mens evenwel het risico te ‘vervliegen’ in zijn losbandigheid. Losgekomen van de opgelegde normen, waarden, geschreven regels en adviezen. Zo meende Kierkegaard in ‘De Ziekte tot de Dood’. In het coronadebat vormen deze twee extremen opvallend genoeg ook de standpunten in de discussie en daarmee eveneens de wortels voor de eerder benoemde onwrikbare polarisatie. Aan de ene kant het getrouw opvolgen van de opgelegde regels en het vervallen in contingentie, aan de andere kant het in de wind slaan van maatregelen en adviezen, en vervliegen in de losbandigheid.

Maar hoe naar elkaar toe te groeien, wanneer iedereen juist steeds verder van elkaar verwijderd raakt? In zijn werken pleit Kierkegaard voor een continue rationele ‘reflectie en analyse’, van de acties die iemand uitvoert en omstandigheden waarin iemand zich bevindt: het mens-zijn bestaat uit het snijvlak tussen opgaan in en loskomen van bepaalde structuren en bevindingen. Bovenal dient er te allen tijde een kritische blik geworpen te worden op zaken.

Dit is dus geen vrijbrief om zomaar alle overheidsadviezen en wetenschappelijke rapporten te negeren, vanuit een ‘kritische blik’: de filosofie van Kierkegaard hoeft immers niet toegeschreven te worden op één kant van het maatschappelijke spectrum, in dit geval die van contra-overheid, ze pleit voor een kritische en individuele blik ten opzichte van álle gepresenteerde informatie, van beide kanten. Het gevaar van opgaan in structuur, bevindingen en opinies is zowel te vinden aan de kant van pro- als contra overheidsbeleid. Dat maakt deze filosofie juist de sleutel tot antipolarisatie en het komen tot een vruchtbaar debat: niemand neemt van tevoren plaats in de loopgraven van de standpuntenoorlog en mensen wordt per situatie een mogelijkheid tot daadwerkelijke discussie geboden, welke zij in feite zelf creëren door telkens een uitgedachte overweging te maken.

Niet door middel van vooraf ingenomen standpunten en stigma’s dus, maar slechts met behulp van een daadwerkelijk kritische blik gericht op alle kanten van de informatieverstrekking kan het publieke debat zijn inhoudelijke vorm hervinden. In de politiek kan het langverwachte nieuwe elan het ‘ei van Columbus’ vormen tot het openen van het debat. Nu even geen ruimte voor individuele profilering en opgetrokken rookgordijnen van gespeelde walging, maar tijd voor oprechte discussies en een daadwerkelijk vruchtbaar debat. Vanuit kritisch verworven standpunten toenadering zoeken het goed gekozen compromis. Ook dat representeert een nieuw politiek elan: toenadering bewerkstelligen in plaats van verdere polarisatie in de hand spelen.