De toekomst van ons bestaan

De geschiedenis herhaalt zich voortdurend – en tegelijkertijd ook weer niet. Als mens zoeken we naar verbanden en structuren in gebeurtenissen. Dan merken we overeenkomsten op in afwisseling van oorlog en vrede, welvaart en armoede, autonomie en overheersing, enz. Maar er zijn ook verschillen in die cycli. Op de eerste plaats in de verklaring van ontwikkelingen. In het algemeen kan worden gesteld dat daarin een verschuiving heeft plaatsgevonden van toeschrijving van gebeurtenissen aan de grillen van hogere machten naar wat nu een rationele, wetenschappelijke verklaring wordt genoemd. Op de tweede plaats zijn er veranderingen die min of meer beheersbaar zijn, zoals ziekte en kwaliteit van leven, en veranderingen die we nog niet beheersen, al dan niet door mensen teweeggebracht, zoals verandering van klimaat, toenemende verontreiniging of aardbevingen naar aanleiding van verschuiving van de tektonische platen.

De beschrijving, verklaring en beheersing van ontwikkelingen zijn geen objectieve activiteiten. We staan er met onze eigen ideeën, gevoelens en beperkingen middenin. Dat betekent ook dat de ene persoon of groep een andere duiding geeft aan de huidige ontwikkelingen dan de andere. In de beschouwingen is er wel een hoofdstroom. Op dit moment overheerst bij velen de gedachte dat het mondiaal gezien niet goed gaat. Er wordt gewezen op ontbossing, uitputting van grondstoffen, conflicten, milieuverontreiniging, vlucht van mensen en kapitaal, toenemende ongelijkheid, toenemende ongezondheid. Daar tegenover staat een stroming van technisch optimisme, gevoed door degenen die geloven dat nieuwe technologie mondiale problemen op kan lossen. De huidige periode is in zekere zin vergelijkbaar met die van de industriële revolutie in de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de kracht van machines het productieproces veranderde en opstuwde en er tegelijkertijd armoede en sociale onrust bij de werkende bevolking ontstond. Er was, net als nu, sprake van een identiteitscrisis.

Ook nu speelt iets dergelijks: als machines niet alleen het productiewerk, maar ook het transport, de dienstverlening en zelfs het denk- en besluitwerk overnemen, wat resteert er dan nog, buiten een kleine elite van ontwikkelaars en bestuurders, voor de meeste mensen? De spelende mens wordt gezegd, maar geeft alleen maar vrije tijd, creativiteit en spel voldoende zin aan het leven of voldoende bestaanszekerheid? Er lijkt, net als in de negentiende eeuw sprake van een omslagpunt, waarbij een crisis kan leiden tot nieuwe perspectieven, horizonten en levensinvulling – of tot de totale vernietiging. Bij veel mensen heerst onzekerheid, onmacht en angst. Bij grote groepen is er daarom behoefte aan duidelijk en krachtig leiderschap, vaak de vraag naar gepersonifieerd leiderschap, de krachtige man of vrouw. Maar leiderschap is in de huidige tijd afgekalfd door de invloed van mondiale krachten van multinationals en informele machtsgroepen. Arbeidskracht, maar ook denkkracht is ondergeschikt aan de macht van kapitaalstromen, waar politieke leiders nog maar weinig grip op hebben. De vraag: wie bepaalt de agenda van het samenlevingsproces? Soms lijkt het alsof we zelf de doos van Pandora hebben geopend: de mens heeft zich boven alle andere wezens gesteld, en de ene mens boven de andere, en we hebben de aarde en andere mensen geëxploiteerd tot er een onomkeerbaar ondergangsproces in werking is getreden: de trein rijdt en is niet meer te stoppen.

We zien onszelf als slachtoffer van omstandigheden en van destructieve besluiten door megalomane machthebbers die de toekomst van de aarde en de mensen geen zier kan schelen. We kunnen protestmarsen organiseren en stakingen houden, maar steeds meer mensen denken dat het punt is bereikt dat dit geen zin meer heeft. Ieder moet het zelf zien te rooien. Onze communicatie beperkt zich tot de sociale media, de influencers zijn de dragers geworden van een doorgaans hedonistische (zoeken naar geluk en genot) boodschap: leef voor jezelf. Maar gelukkig blijkt dat veel mensen nog steeds begaan zijn met het lot van anderen, denk aan giro 555 bij een ramp als de aardbeving in Turkije. De vraag is of dit opweegt tegen de voortdenderende exploitatie van de aarde die leidt tot toenemende rampen.

Pas over jaren zal blijken of het tij is gekeerd. Als technologische innovaties en krachtig positief leiderschap met een constructieve boodschap samengaan, liggen er zeker nog kansen. Niet gericht op verdeel en heers, maar op samen de schouders eronder, verbind en deel. Dan kan ook de mindset van mensen weer in de richting gaan van samenwerking en zingeving door positieve energie.

Kortom vanuit het huidige maatschappelijke bestel zullen mondiaal veel positieve krachten gemobiliseerd moeten worden om het geloof in een goede afloop weer draagvlak geven, en maatregelen te nemen die tot een positieve ombuiging leiden.

cc-foto: icheinfach