De tijdelijkheid van de VVD-steun aan Mark Rutte

Prominente VVD’ers bleven in het paasweekend pal achter hun leider Mark Rutte staan, ondanks zijn onwaarheid over het bespreken van de positie van het CDA-Kamerlid Omtzigt. Rutte had uiteindelijk immers zelf toegegeven dat hij de positie wel had besproken. Maar ook, zo herhaalden de prominenten de woorden van hun leider, dat hij naar eer en geweten niet daarover gelogen had. Voor de fijnproevers kan het volgende misschien helpen: Tussen ‘niet de waarheid spreken‘ en ‘liegen’ ligt de (on)opzettelijkheid van het gedrag. Liegen doe je bewust, niet de waarheid spreken overkomt je. In de Tweede Kamer speelde het onderscheid ook mee in de steun die de motie van wantrouwen tegen Rutte kreeg. Voorstemmers, net niet de meerderheid, hellen duidelijk over naar ‘liegen’.

Om het huidige gedrag van de VVD-prominenten proberen te begrijpen, helpt de analyse van de voorvallen waarbij VVD-politici eerst de volle steun van partij en leider krijgen totdat hun positie onhoudbaar is in de ogen van een niet-VVD omgeving. Dan wordt onmiddellijk overgeschakeld naar een vertrek waarbij vooral de leider Mark Rutte, zalvende woorden spreekt in de trant van ‘een vriend die vertrokken is’. Maar nooit wordt het gedrag zelf vanuit de eigen VVD-normen en waarden veroordeeld.

We noemen hier met name het vertrek van Halbe Zijlstra in 2018 toen hij in de hoedanigheid van minister van Buitenlandse Zaken loog over zijn eerdere aanwezigheid in de datsja van de Russische president Poetin. Hij had zelf Poetin politieke uitspraken horen doen maar later bleek dat hij daar in het geheel niet was. Zijlstra bleef steun houden van zijn VVD totdat de coalitiepartijen lieten weten geen vertrouwen meer in hem te hebben.

Machtspolitiek en houdbaarheid in eigen VVD-kring zijn in dat soort gevallen belangrijker dan het kwalijke gedrag als zodanig. Dat de VVD bovenaan de lijst met de meeste integriteitskwesties staat, kan in dat verband niet onopgemerkt blijven. (Al lijkt een snelle opmars van het CDA in de provincie Limburg gaande te zijn door het vertrek van twee gedeputeerden vanwege bevoorrechting van een oud-gedeputeerde.)

Moet door de huidige opstelling van de VVD gevreesd worden voor een gecompliceerde formatie van een nieuw kabinet, zoals in de media gesuggereerd wordt? Zeker niet. Als we de methode-Rutte in acht nemen – steun verlenen aan af te keuren gedrag totdat het machtspolitiek niet verstandig meer is – kunnen de beoogde coalitiegenoten snel laten blijken dat het leiderschap van Rutte geen optie meer is. Vervolgens zal de VVD betreuren dat Rutte opstapt en dat en goede vriend vertrekt. Om tegelijkertijd hun machtsbasis te verstevigen om met een nieuwe vriend of vriendin alsnog de oogst binnen te halen. Deze regimewisseling kan zelfs een versnelling van de formatie betekenen omdat ‘onze vriend’ geen obstakel meer vormt.

Terzijde: deze nieuwe leider moet van goede huize komen. Het gaat niet alleen om het mogelijk leiden van een nieuw kabinet in zeer roerige tijden waarbij het vertrouwen met de kiezers moet worden herbevestigd. Maar ook om een drastisch opschonen van de VVD-bestuurscultuur waarbij de waarheid spreken, transparantie en democratisch functioneren werkelijk betekenis krijgen en bijvoorbeeld liegen niet langer wordt toegedekt.