De strijd tussen SP en PvdA: Wie wordt de grootste?

De SP heeft er vanaf de jaren negentig geen geheim van gemaakt zichzelf te zien als de enige echte erfgenaam van de sociaal-democratische traditie in Nederland. Toen de PvdA op de neoliberale golf naar rechts opschoof, is SP in het gat gedoken. Ook voor de SP was dit op dat moment een beweging naar rechts, want tot die tijd zag de partij zichzelf als de enige echte erfgenaam van de marxistische (maöstische zo men wil) stroming in Nederland.

Het conflict met de PvdA was vanaf dat moment hard. Van twee kanten: de PvdA bestreed de SP te pas en te onpas, terwijl de SP de politieke strijd met de PvdA minstens zo fel aanging als met de VVD en het CDA. De SP nam haar ambitie de enige echte sociaal-democratische partij te worden letterlijk: de partij moest groter worden dan de PvdA. In 2006 speculeerde Marijnissen al even op een dergelijke doorbraak, maar toen lukt het nog niet. Electoraal onderzoek laat zien dat al twintig jaar de PvdA en de SP strijden om dezelfde kiezers, goed voor vijftig tot zestig zetels.

Nu, in 2012, doet de SP een nieuwe poging de PvdA van de troon te stoten. De kans op succes lijkt groter dan in 2006. De van oorsprong radicale SP vaart wel bij een leider met een gematigd imago en rustig optreden. Emile Roemer spreekt zowel een radicaler als gematigder deel van het electoraat aan. Bij de PvdA is het net andersom. Deze meer gematigde partij zal steeds meer last krijgen van een leider met een radicaal imago en scherp profiel. Samsom jaagt de gematigder kiezers weg. Roemer helpt de SP op weg naar het midden, terwijl Samsom de PvdA zich dreigt te isoleren van het midden. De PvdA zal Samsom de komende maanden positioneren als de redelijkheid zelve, een family man , warm en betrokken. Maar zal hij hierin Roemer kunnen overtreffen?

Het is erg knap hoe de SP er rondom haar verkiezingscongres van vorige week in is geslaagd overal de boodschap erin te krijgen dat de partij klaar is voor regeringsverantwoordelijkheid en bereid is om compromissen te sluiten. Deze hele move zal er door ingegeven zijn de PvdA met haar eigen wapens te verslaan (het is maar zeer de vraag of de SP nu al echt uit is op regeringsverantwoordelijkheid). Was een stem voor de PvdA niet juist altijd een stem voor de minister-president?

Had de PvdA niet altijd invloed en stond de SP naast de zijlijn? Een stem op de SP zou niet meer zijn dan een proteststem. Waar de PvdA er bijna altijd in slaagde de verkiezingsstrijd te framen als een strijd om de keuze voor de minister-president (met Den Uyl, Kok, Bos) dreigt de PvdA dit jaar met lege handen te staan. De SP heeft het beeld bepaald van een finale strijd tussen Roemer en Rutte. Voor het eerst zou een stem op de SP een stem voor de macht zijn.

De PvdA heeft altijd veel baat gehad bij haar bestuurlijke profiel: ministers, oud-ministers, burgemeester kregen traditiegetrouw een grote rol in de verkiezingscampagne. Daarbij stak de SP altijd bleek af. Meer dan een enkele wethouder of gedeputeerde had de partij niet te bieden. Dit oude voordeel van de PvdA is nu omgedraaid in een nadeel: veel PvdA-prominenten zijn fel bekritiseerd als zakkenvullers en baantjesjagers (ook door PvdA-voorzitter Spekman en door Samsom zelf), onderdeel van een elite waarmee afgerekend moet worden. De SP heeft er dit keer alle voordeel van juist geen bestuurders gehad te hebben: ze is brandschoon.

De verkiezingen zijn nog drie maanden weg. Dat is een lange tijd in de politiek. Maar het PvdA-campagneteam staat voor de bijna onmogelijke taak de PvdA te laten eindigen als grootste progressieve partij op 12 september. Haar enige hoop: harde aanvallen van Rutte, Pechtold en Haersma Buma op de SP, die de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van Roemer ondermijnen. Maar gaan die partijleiders dit spel spelen? Hebben zij meer baat bij een grote PvdA dan een grote SP?