De sociologie heeft een upgrade nodig

Na de verkiezingen is boven tafel gekomen wat er aan de hand is in Nederland. We zijn klaarblijkelijk in dusdanige staat dat we bereid zijn om te stemmen op een politieke partij die zich te weinig aantrekt van de grondwet, immigratie simplificeert, nationalistische retoriek hanteert en als het even kan uit de Europese Unie wil stappen. Om ons te beschermen tegen verdere polarisatie, de ongelijke verdeling van brede welvaart en een instabiel investeringsklimaat moet de sociologie een herwaardering krijgen, zowel humanistisch, als maatschappelijk en economisch. De sociologie is veel meer dan een verklarende studie. In essentie is het een vak met een hoog abstractieniveau, gortdroog soms, een meerdimensionaal observeringsvermogen, opstandig en diep humaan. Het vraagt training om dat vak op topniveau te kunnen beoefenen.

Bezieling
Hoe de sociologie op topniveau eruitziet, is te zien in de documentaire ‘La sociologie est un sport de combat’. Aan het einde van de documentaire zit een veelzeggende scène. In een zaal in een buitenwijk van Parijs, bijna vijfentwintig jaar geleden, bestempelt een van de bewoners de Franse socioloog Pierre Bourdieu als ‘de psychiater van de banlieu’, die komt als er problemen zijn. Dat vindt Bourdieu, met alle respect, een belediging van het vak. We moeten onderscheid maken tussen sociologen. Zegt hij. Er zijn er die de oren laten hangen naar de politiek, erger nog, die munitie aanleveren voor politici. Het spijt hem ook het te moeten zeggen, maar zij zijn een schande voor het vak. En dan pakt hij door. Sociologen van het ergste soort zijn de sociologen die anti-intellectualisme propageren, mensen dom houden en blootstellen aan verblinding door verontwaardiging over de eigen positie. De bezieling schreeuwt in uiterlijke kalmte door de zaal. Lees boeken. Roept hij. Geef jezelf handvatten en verenig je.

Emotioneel volwassen
Pierre Bourdieu is de Serena Williams van de sociologie: visionair; emanciperend; belangen filterend; ruimhartig; duidelijk; kennis van zaken; de kar trekkend; macht overziend, emotioneel volwassen en, niet onbelangrijk, in het bezit van incasseringsvermogen. En daar een goede balans in weten te vinden. 

Instabiel
En dat hebben we nodig. Allereerst vanuit economisch oogpunt. Iedereen is gebaat bij stabiliteit. Geen ondernemer of bedrijf gaat zich vestigen in een instabiel klimaat. Er is nog geen reden tot paniek, het is nog beter als we überhaupt niet in paniek raken. Maar het is wel handig om goed te kijken naar de wortels van die instabiliteit. Wat denken we bijvoorbeeld van de overtuiging dat we een kleine overheid nodig hebben die zich gedraagt als een efficiënte BV met burgers als consumenten? Ambtenaren als managers?

Autonome persoonlijkheden
Een van de gevolgen van die denkwijze is dat de overheid leunt op externe bureaus, die zich logischerwijs hebben aangepast aan de markt. De schoorsteen moet toch roken. Die bureaus zijn vaak bestuurskundig of economisch van aard, met hier en daar een economisch of kwantitatief georiënteerde socioloog of sociaal geograaf. Maar burgers zijn geen consumenten. En de overheid is geen bedrijf. De overheid is een machtsorgaan dat alle burgers moet bedienen, als voorwaarde voor economische groei. Om aan die voorwaarde te kunnen voldoen hebben we niet alleen sociologische vakkennis nodig, maar ook persoonlijkheden die zich autonoom kunnen opstellen en emancipatie stimuleren.

Amateur
Een van de boosters van het populisme in Nederland was paradoxaal genoeg, de socioloog Pim Fortuyn. Fortuyn was welbespraakt, iemand die het goed deed op televisie en politiek zeer sensitief. Maar als socioloog bleef hij hangen bij de amateurs. Niet humaan genoeg, niet meerdimensionaal genoeg, niet emotioneel volwassen genoeg. Constructieve emancipatie vraagt een diep humanistisch bewustzijn en de vaardigheid om te kunnen leven zonder fans. Dat is zo makkelijk nog niet, maar wel het topniveau waar we naar moeten streven.

Democratie dienen
Die manier van het vak waarderen moeten overheden, adviesbureaus, bedrijven én sociologen trainen. Want op het moment dat sociologen, waaronder ikzelf, de oren laten hangen naar opdrachtgevers, die politieke en bestuurlijke belangen dienen, verliezen we onze stabiliserende kracht. We dienen onze opdrachtgevers én onze democratie door duidelijk te zijn, ons vak serieus te nemen en emotioneel volwassen te zijn. De kar te trekken, ook als we geen applaus krijgen. Te incasseren zonder begrip te verwachten. Autonomie is de emulgator van de samenleving. De sociologie een vechtkunst.

cc-foto: Wattman