De PvdA is allang toegetreden tot het geradicaliseerde midden

Enige gedachten naar aanleiding van The Extreme Centre (2015: Verso) van Tariq Ali

Iedereen die links is, kent de totale verbijstering. Het partijprogramma van de PvdA is links. In verkiezingstijd zijn de uitspraken van de PvdA-lijsttrekker links. De rapporten van het Wetenschappelijk Bureau zijn links. ‘Het beleid is rechts’ Maar als na de verkiezingen een coalitie –welke samenstelling ook, hoe groot het PvdA-aandeel ook- gevormd is, dan is het beleid rechts. Zo ging het in 1994. Zo ging het in 1998. Zo ging het in 2006. En zo ging het ook na 2012: alsof Polanyi nooit geschreven heeft, dwong Klijnsma bijstandsgerechtigden tot proto-dwangarbeid; alsof multinationals geen fiscale deals sluiten met het Ministerie van Financiën, legde de kamerfractie samen met de PVV per motie vast dat Nederland geen belastingparadijs is; alsof het ISDS niet de natte droom is van het bedrijfsleven, steunt Ploumen TTIP. En Dijsselbloem liet bankiers van SNS Reaal tijdens de redding in 2013 hun bonussen houden maar zaagt Griekse gepensioneerden bij hun knieën af. Natuurlijk, PvdA-leden wisten te voorkomen dat ongedocumenteerden verder gecriminaliseerd worden. Maar als het tegenhouden van één rabiaat rechts plan -hoe noodzakelijk en knap dat verzet ook is – volstaat om als links te gelden, dan stelt links niets voor.

Hoe het gapende gat tussen woord en daad te verklaren? Inderdaad, coalitievorming gaat niet zonder compromissen, niet zonder water in de wijn, niet zonder het bouwen van bruggen, niet zonder over schaduwen heen te springen, niet zonder nuance, niet zonder realiteitszin. Allemaal waar, maar Tariq Ali geeft in zijn recente boek The Extreme Centre een andere verklaring. De verklaring is zijns inziens eigenlijk doodeenvoudig. Sociaaldemocraten handelen niet links, omdat zij niet links zijn. Zo simpel is het volgens Ali. Ali adresseert vooral Labour in Engeland en de Amerikaanse Democraten, maar heeft alle West-Europese sociaaldemocratische partijen op het oog.

‘Het geradicaliseerde midden’ De sociaaldemocratie is volgens Ali na de val van de Berlijnse muur toegetreden tot het Extreme centre (dat ik wil vertalen als geradicaliseerde midden in plaats van het “extreme centrum”). Dat is Ali zijn sleutelbegrip om de politieke constellatie te begrijpen. Er is niet links en rechts, er is een extreme centre en de rest. Doel van de laatste is het verdedigen van grootbedrijven, banken en multinationals (of zo men wil: het verdedigen van kapitaal). In Nederland werd dit gesymboliseerd door Wim Kok die de “ideologische veren afschudde”.

Eerste kenmerk van het geradicaliseerde midden is dat politici die er deel van uitmaken na hun politieke loopbaan door het bedrijfsleven beloond worden. Tony Blair, Bill Clinton en Gerhard Schröder werden multimiljonair en ook Wouter Bos (KPMG) en Wim Kok (ING/Shell) verzilverden hun politieke netwerk. Daarmee wordt duidelijk wiens belangen eigenlijk gediend worden. Tweede kenmerk is dat het geradicaliseerde midden inkomsten van de staat uitholt door privatiseringen. Hiermee samenhangend worden publieke sectoren (zorg, onderwijs, huisvesting) wingewesten voor zakenbankiers, consultants en oud-politici.

Mainstream politici worden beloond voor goed gedrag door het bedrijfsleven. Als ze zich toch niet aan het neoliberale script houden, dan worden zij door de media aangevallen. Politici adapteren daarmee permanent eisen van media en grootbedrijven. Zodra politici gekozen zijn, zijn kiezers onbelangrijk. Als ze zoveel jaar later weer belangrijk worden, dan worden miljoenen uitgegeven aan politieke marketing en in het geval van sociaaldemocraten vergezeld van nieuwe beloften, spijtbetuigingen en oproepen om naar de toekomst te kijken; desnoods wordt de leider vervangen door iemand die de schijn van geloofwaardigheid nog aankleeft. De oude leider wordt consultant of zo wat.

‘Wat kan links hier tegenover stellen?’ Wat kan links hier tegenover stellen? De eerste voorwaarde volgens Ali is om te breken met de sociaaldemocratie. Het extreme centre zal de eigen geprivilegieerde positie niet opgeven. Waarom zouden politici links stemmen als het tegendeel je miljonair maakt? Ali stelt dat er zelfs op lokaal niveau niet samengewerkt moet worden met sociaaldemocraten. De tweede voorwaarde is het organiseren van de massa. Ten derde zal er gemobiliseerd moeten worden op meer thema’s dan alleen arbeid. Zo is de Scottish National Party zowel links als “nationalistisch”. Podemos is links maar ook anticorruptie (of liever, het laat de aanval op corruptie niet over aan rechts). Dit is ook relevant voor Nederland waar het geradicaliseerde midden (D66, VVD, PvdA, CDA) sinds 1994 Nederland verder heeft gemaakt tot een op export gericht lage-lonen land en tot een belastingparadijs voor multinationals.

De PvdA heeft consequent, compromisloos en zonder uitzondering voor deze koers gekozen. De sociaaldemocratie heeft nu zo vaak rechts gehandeld dat wie haar nog als links ziet aan zelfbedrog doet. Het extreme centre zal dat zelfbedrog zo lang mogelijk in standhouden. Kranten zullen nog jaren volstaan over gewetenswroeging, zelfbeklag en navelstaarderij van de PvdA, gevolgd door nieuwe beloften door nieuwe leiders. Er is echter niets dat het geradicaliseerde midden meer plezier doet dan de woede na weer een gebroken verkiezingsbelofte.

Die woede duidt op nog bestaande hoop die bij de volgende verkiezingen weer aangesproken kan worden in een eindeloze regres van hoop en teleurstelling. Het opgeven van de hoop is volgens Ali dan ook de voorwaarde om werkelijk iets te bereiken. Het is zo langzamerhand eerder verbijsterend dat mensen nog oprecht geloven dat de PvdA links is dan dat de PvdA rechts handelt.

Dit artikel is ook te vinden op Tenk.cc