De publieke omroep is te weinig kritisch in het coronadebat

In de uitzending van Op1 van maandag 29 november vervulde de publieke omroep niet de kritische functie die je van het bestel mag verwachten. In het programma legde ouder Eva Kiliç-Parro de la Paz uit waarom zij haar kinderen in Oostenrijk liet vaccineren. Zij wees ook op het gevaar van het virus voor de kinderen zelf en gaf aan dat in november maar liefst 200 Nederlandse kinderen zijn opgenomen in het ziekenhuis. Zes daarvan zouden zijn overleden. Deze cijfers komen in de verste verte niet overeen met de cijfers van het RIVM. Het instituut geeft aan dat over de laatste vijf weken dertien kinderen tot negentien jaar zijn opgenomen in het ziekenhuis. Drie kinderen zijn sinds februari 2020 met corona  overleden. Het is opmerkelijk en ook schadelijk voor het vertrouwen in de media dat de cijfers van mevrouw Kiliç-Parro de la Paz niet werden weerlegd.

Daar waar je in betaalde media zoals ochtendkranten inmiddels een divers geluid hoort, blijven talkshows op televisie en onbetaalde nieuwspagina’s (zoals nos.nl) doorgaan met eenzijdige berichtgeving. Een mogelijke oorzaak is de afhankelijkheid van kliks en kijkers en het feit dat angst nu eenmaal meer oplevert dan realiteit. Het bovengenoemde voorbeeld bij Op1, de duiding van het R-getal in verschillende journaals, steeds schiet de publieke omroep in de alarmstand als het gaat om de coronacrisis. Deels is dat terecht. We bevinden ons in vele opzichten in een crisis. Maar door de feiten uit het oog te verliezen, verliezen deze media op lange termijn ook aan geloofwaardigheid. Het artikel van de NOS van juli 2021 met de kop ‘’Jongeren lopen reëel risico op long covid, ook na milde infectie’ is illustratief voor deze werkwijze. Het artikel legt uit dat mogelijk een kwart van alle jongeren last heeft van langdurige klachten na een corona-infectie. Een studie van Yale waarbij wel gebruik werd gemaakt van een controlegroep laat zien dat de langdurige klachten niet in alle gevallen het gevolg zijn van een corona-infectie. Niet een kwart van de jongeren, maar slechts één tot twee procent zou last hebben van langdurige klachten.

Of de studie van Yale het dan wel helemaal bij het rechte eind heeft is de vraag. In een steeds veranderende situatie is het moeilijk om te bepalen wat feit is en wat fictie. Maar een nieuwsite moet wel streven naar waarheidsvinding. Door alarmerende citaten als kop te gebruiken kan een journalist ingedekt door aanhalingstekens inspelen op angst zonder daar verantwoordelijkheid voor te nemen. En dat is precies wat er in dit artikel van de NOS gebeurde.

Gelukkig is er af en toe een tegengeluid te horen. Een studie van Follow the Money (FTM) liet afgelopen week zien hoe het model van de TU Delft dat aan de basis staat van een eventuele keuze voor een 2G- of 3G-beleid in feite een grote fata morgana is. In het artikel van FTM legt Hoogleraar publieke instituties en openbaar bestuur Arjen Boin uit dat het model onterecht aanneemt dat gevaccineerde mensen nauwelijks besmet worden. Boin zijn oordeel is hard: Dit model heeft ‘zo vreselijk veel keuzes en aannames dat het geen enkele voorspellende waarde meer heeft.’ Toch neemt de NOS het model kritiekloos over. Het past in het beeld van de NOS waarin zij gemakkelijk meegaat met dat wat door het kabinet of RIVM wordt aangereikt.

En dat is zonde! Een meer kritische houding ten opzichte van nieuws en een diverser aanbod van  talkshowgasten had het debat in een eerder stadium kunnen opengooien. Een kritische houding voorkomt op die manier schade. Stichting KIM, Het forum voor reflectie en journalistiek, plaatste vorige week een kritisch essay van socioloog Jacek Magala op de site van Villamedia. Magala is tevens woordvoerder voor de beroepsvereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland. Zij legt uit dat door steeds dezelfde gasten aan het woord te laten er een blinde vlek ontstond waardoor het naderende onheil waar we inmiddels in zitten niet werd opgemerkt. Magala schrijft: ’Of het nou om Kuipers bij Op1 of Jinek ging, of om Rutte en De Jonge op hun persconferenties, te zelden kregen ze de vraag: als (IC-)verpleegkundigen dé bottleneck zijn in deze crisis, wat heb je dan gedaan om ze te behouden?’ Kuipers mocht keer op keer uitleggen dat ongevaccineerden in het ziekenhuis zouden belanden. Zelden sprak hij over het risico voor gevaccineerde ouderen. De angst voor tegengeluid staat aan de wieg van de chaos nu.

Kritische media zorgen voor een meer realistisch beeld. Bovendien bieden zij voor criticaster een geloofwaardig alternatief. Presentatoren van Op1 die tijdens het eerder aangehaalde fragment de cijfers niet van context voorzagen bevestigden het beeld dat niet gevaccineerden hebben van de media. En dat beeld is dat media bezig zijn de mediastrategie van het kabinet te faciliteren.

Nu duidelijk is dat het coronavirus onder ons blijft, moet niet alleen het kabinet maar ook de media zich anders opstellen. We moeten met elkaar op zoek naar een nieuw narratief. Een andere aanpak vanuit de journalistiek is nodig om te voorkomen dat we over aantal jaar terugkijken op een periode die doet denken aan de toeslagenaffaire. Lange tijd liepen media en politici achter elkaar aan totdat enkele van hen uiteindelijk de boel openbraken. Ook in de coronacrisis zal er moment komen dat we terugkijken. Laten we ervoor zorgen dat de schade dan niet te groot is.

Behalve de volksgezondheid zijn er andere gebieden die aandacht verdienen. De opkomst van het populisme is een vraagstuk dat op ons afdendert. In Oostenrijk stemde in 2017 ruim een kwart van de stemgerechtigden op de populistische en eurosceptische FPÖ (Freiheitliche Partei Österreichs). Recent moest een derde van de Oostenrijkse bevolking (niet gevaccineerd) in een lockdown die, terecht of niet, als vernederend werd ervaren. Nu de Europese Unie stilaan begint te hinten op een vaccinatieplicht, zou een referendum in Oostenrijk over Europa voor een aardverschuiving kunnen zorgen. Oostenrijk staat daarin niet alleen. Een hang naar populisme is zichtbaar in meer landen. Ook in Nederland. De publieke omroep moet er alles aan doen om ook die mensen voor zich te winnen. Dat is ons aller belang. Een meer kritische houding is de sleutel.