De principes van de VVD

VVD’er Halbe Zijlstra pleit in een essay voor een realistisch buitenlandbeleid dat gericht is op het aangaan van strategische relaties met de landen aan de buitengrenzen van Europa, waarbij de inzet vooral is dat die landen handelen in het Europees en Nederlands belang. Of die landen democratisch bestuurd worden is van minder belang.

‘Als er een stabiel regime zit, moet je dat koesteren en proberen door middel van geleidelijkheid de situatie te verbeteren voor de bewoners. We moeten ophouden met het opgeheven vingertje iemand aan te spreken,’ verklaarde Zijlstra tegenover De Volkskrant. 

Peace, profits and principles Oud-VVD’er Joris Voorhoeve schreef ooit een standaardwerk over het Nederlandse buitenlandbeleid met de alleszeggende titel Peace, profits and principles. Hij beschrijft in dit boek helder hoe bij het vaststellen van buitenlandbeleid in Nederland  steeds weer een afweging wordt gemaakt tussen veiligheidsbelangen, economische belangen en de waarden waar we als Nederlandse samenleving voor willen staan.

Als het aan Zijlstra en veel andere realo’s ligt, geven we die ‘principles’ maar even wat minder prioriteit. De vraag is of hiermee  echt voor een koerswijziging wordt gepleit of dat het vooral als argument wordt gebruikt voor het verhogen van het defensiebudget. Ik denk, na lezing van het essay van Zijlstra, het laatste.

Het opgeheven vingertje waar Zijlstra het over heeft, is met Jan Pronk al lang verdwenen. Over ‘Nederland Gidsland’ hebben we het ook al een tijdje niet meer. Misschien nog meer dan onze veiligheidsbelangen zijn onze economische belangen leidend geworden bij ons buitenlands beleid.

Wapenhandel Kijk bijvoorbeeld naar de wapenhandel. Nederland behoort tot de grootste wapenexporteurs ter wereld, maar een discussie over deze handel voeren we in dit land zelden, terwijl zo’n discussie toch relevant zou zijn voor niet alleen ons buitenlands beleid, maar ook voor de aanpak van het terrorisme.

Een maand geleden leidde onze minister van Defensie (ook VVD) een zware Nederlandse delegatie die een bezoek bracht aan de grote IDEX-wapenbeurs in Abu Dhabi. Nederland stond daar om meer wapens aan partijen in de Golfstaten en het Midden-Oosten te kunnen verkopen. Met een jaarlijks stijgend defensiebudget van 12% vormt die regio een geweldige afzetmarkt voor onze wapens. Opgeheven vingertjes zijn in de wapenhandel een zeldzaamheid.

Tijdens de Arabische Lente zijn Nederlandse pantservoertuigen in Egypte ingezet tegen de bevolking. Ook werd door Nederland geleverd aan het dictatoriale regime in Jemen en Jordanië is nog steeds een goede klant van ons. In dat land worden niet alleen de mensenrechten grof geschonden, maar vanuit Jordanië gaan er ook veel wapens naar Syrische rebellen. Hetzelfde geldt voor Qatar.

Zoals u zich misschien herinnert, werden vanuit Nederland grondstoffen geleverd voor de chemische wapens die Irak in de jaren ’80 inzette tegen de Koerden. Wat u misschien niet weet is dat de chemische wapens die Assad in Syrie gebruikte waren gemaakt van glycol en teflonpompen uit Nederland.

Terwijl onze F16’s ISIS bombarderen, leveren we bijvoorbeeld voor 25 miljoen euro wapens aan Saoedi-Arabië. Dat land is weliswaar onze bondgenoot in de zogenaamde Coalition of the Willing, maar tegelijkertijd de belangrijkste exporteur van de wahabitische islam en prominent schender van mensenrechten. In Saoedi-Arabië werden in augustus vorig jaar in drie weken tijd 23 mensen onthoofd. Dat gebeurt daar op de markt, dat heeft namelijk een groter afschrikwekkend effect. Het is ook het land waar blogger Raif Badawi na enkele voorzichtige kritische stukjes over de islam veroordeeld werd tot tien jaar gevangenisstraf, een boete van ongeveer 224 duizend euro kreeg en 1000 stokslagen. Het is met de mensenrechten in Saoedi-Arabië niet beter gesteld dan in bijvoorbeeld Iran.

Hoewel we goede redenen zouden kunnen hebben Saoedi-Arabië te boycotten, is alleen van het omgekeerde sprake geweest. Toen onze bondgenoot vorig jaar Nederland dreigde met een boycot vanwege de anti-islam stickers van Wilders, sloeg De Telegraaf al snel alarm. Uiteindelijk viel het reuze mee met de boycot. De handel kon doorgaan.

Het ‘opgeheven vingertje’ waar Zijlstra het over heeft speelt amper een rol in het Nederlands buitenlands beleid. We werken samen met tal van landen waar de mensenrechten fors worden geschonden.

Margot Wallström We hebben in Nederland dan ook geen Margot Wallström als minister van Buitenlandse Zaken. Deze Zweedse minister joeg het afgelopen jaar al meerdere keren een bondgenoot de gordijnen in. Nadat haar regering, direct na haar aantreden, vorig najaar Palestina als staat erkende, trokken de Israëli’s hun ambassadeur terug en lieten ze Wallström weten dat ze niet welkom zou zijn in het land.

Wallström werd daarop uitgenodigd door de Arabische Liga om een speech te houden tijdens een bijeenkomst van de Liga, maar de speech die ze had voorbereid viel niet in de smaak van de gastheren. Toen Saoedi Arabie hoorde dat Wallström  de mensenrechten en vooral de rechten van vrouwen aan de orde wilde stellen,  sprak het land een veto uit. Ook de Arabische Liga en de Organization of Islamic Cooperation (OIC) veroordeelden Wallström. Wallström nam het verder in het Zweeds parlement publiekelijk op voor de Saoudische blogger Raif Badawi en in maart besliste de Zweedse regering onder druk van de Groenen om de wapenleveringen aan Saoedi Arabië stop te zetten.

De directeur van de Zweedse winkelketen H&M, heeft inmiddels, samen met nog 29 andere directeuren van grote Zweedse bedrijven, een brief ondertekend om Wallström op te roepen de handelsbelangen met Saoedi-Arabië niet in gevaar te brengen met haar uitspraken over mensenrechten.

Mensenrechten zijn mooi, maar handel is beter.

Of het beleid van Wallström op de langere termijn effectief is, is de vraag. Zweden kaart in ieder geval discussies over mensenrechten aan, maar de kansen van Zweden op een niet-permanente zetel in de Veiligheidsraad lijken kleiner geworden dan die van bijvoorbeeld Nederland, waar het kabinet een wat minder uitgesproken mening heeft over mensenrechten.

Toch zal Margot Wallström een geloofwaardiger politicus zijn wanneer ze spreekt over ‘westerse waarden’, ‘emancipatie’ of ‘mensenrechten’  dan een politicus die grootse woorden gebruikt wanneer het gaat over bijvoorbeeld integratie, maar zijn mond houdt wanneer economische belangen in het geding zijn.

P.S. Ruim een week geleden had ik de eer het eerste exemplaar in ontvangst te nemen van de thriller Onmenselijke Mensen van Rob van Doorn. In dit boek wordt allereerst een spannend verhaal verteld, maar tussen de regels door bevat het boek veel informatie over de rol van Nederland in de internationale wapenhandel.  Een aanrader.

Dit stuk verscheen ook op de weblog van Ewoud