De politiek kan het land niet vanuit managementprincipes besturen

De weerbaarheid van de rechtsstaat en de democratie staat dinsdag centraal tijdens het rondetafelgesprek in de Tweede Kamer. Na een pijnlijke periode, waarin de formerende partijen het belang van de rechtsstaat en de toenemende steun voor antidemocratische geluiden bespraken, verdient dit initiatief alle steun. Het moet de herstart zijn van de broodnodige dialoog over de waarden die we als vertrekpunt nemen bij het versterken van de democratische rechtsstaat: gelijkheid, diversiteit, medezeggenschap en verantwoording. Typisch humanistische waarden waarvoor het Humanistisch Verbond zich ingezet.

Voormalig informateur Herman Tjeenk Willink is één van de experts die bij het rondetafelgesprek zijn visie deelt op de democratische rechtsstaat. Volgens Tjeenk Willink moet de politiek ophouden het land vanuit managementprincipes te besturen. Politieke besluiten neem je namelijk niet op grond van efficiëntie en kostenbewustzijn. Dat doen bedrijven en managers. Politieke besluiten neem je op basis van waarden.

Tjeenk Willink kreeg onlangs bijval in het boek ‘Waardenloze politiek’ van Tom van der Meer. Daarin analyseert Van der Meer hoe de politiek gedomineerd wordt door een doorgeschoten nadruk op de partijleiders, een cultuur die (kosten)efficiëntie en effectiviteit centraal zet en een gebrek aan conflict tussen politieke waardensystemen. Wat in deze en vele andere analyses steeds weer naar voren komt: we zijn steeds verder afgedreven van een op waarden gebaseerde visie over hoe we willen samenleven.

Herwaardering van waarden
Het moderne humanisme heeft zich in zijn geschiedenis altijd ingezet voor de democratische rechtsstaat. Vanuit het levensbeschouwelijke perspectief dat in het humanisme besloten ligt, is de huidige roep om herwaardering van waarden een logische. Levensbeschouwing gaat immers, net als religie, over de vraag welke waarden centraal moeten staan bij de invulling van een zingevend, betekenisvol en goed leven. Die waarden moeten dan ook het vertrekpunt zijn voor het debat over de democratische rechtsstaat.

Niet alleen de democratische rechtsstaat is uit waarden ontstaan; ook de logica van de neoliberale markt en de technocratische politiek, waar Tjeenk Willink en Van der Meer zich tegen verzetten. Daarbij moeten we denken aan waarden zoals strijdlust (in de competitie zijn er winnaars en verliezers), vrijheid (specifiek ingevuld als vrijheid voor de markt) en het recht op bezit (van bijvoorbeeld grondstoffen of ziekenhuizen).

Waardenconflict
Het zijn die waarden van de neoliberale vrije markt die de weerbaarheid van de democratische rechtsstaat nu juist ondermijnen. Want die democratische rechtsstaat is gebaseerd op andere, meer humanistische waarden: gelijkheid, diversiteit, medezeggenschap en verantwoording.

Juist die laatste waarden botsen met de neoliberale waarden die politiek, bestuur en bedrijfsleven leidend maakten. Want in een markt die winnaars en verliezers creëert, zagen we de ongelijkheid toenemen. In een samenleving waarin efficiëntie op de korte termijn gezocht wordt, zijn de gevolgen eenzorg voor later en wordt verantwoording een spel zonder gevolgen. Waar bezit van publieke middelen geprivatiseerd wordt, ontstaat een monocultuur van een bezittende klasse die diversiteit uitsluit.

Werken aan de weerbaarheid van de democratische rechtsstaat betekent dus: bewust kiezen voor de waarden die daarbij passen. De technocratische, markt gedreven en neoliberale cultuur die we de afgelopen halve eeuw vormgaven, zal de weerbaarheid van die democratische rechtsstaat blijven ondermijnen. We moeten het waardenconflict onder ogen zien en kiezen voor de (humanistische) waarden die passen bij de uitgangspunten van de democratische rechtsstaat.

Humanistische uitgangspunten
De politici die deze week aanwezig zijn bij de rondetafel in de Tweede Kamer hebben een belangrijke verantwoordelijkheid. Als de weerbaarheid van de democratische rechtsstaat ze ter harte gaat, moeten ze gaan staan voor de waarden die onze samenleving open, divers, vrij en verantwoordelijk houden. Alleen met deze humanistische uitgangspunten kan onze open democratie weerbaar blijven tegen de druk van antidemocratische krachten.