De plastic soep van Frans Timmermans

Net als iedereen ben ik voor verduurzaming van onze economie. Een schoner milieu, gezonder voedsel, gezondere dieren en mensen, wie wil dat nu niet? Ik wou alleen dat het soms wat realistischer werd aangepakt. Nu heb ik af en toe het gevoel dat in naam van een beter milieu allerlei ondoordachte voorstellen er kritiekloos doorheen worden geknikt. Laat ik uitleggen wat ik bedoel aan de hand van een voorbeeld uit mijn eigen straat, letterlijk en figuurlijk. Letterlijk omdat ik het probleem ook in mijn eigen buurt tegenkom. En figuurlijk omdat het de politieke agenda domineert van mijn overbuurman hier in het Limburgse, Europees commissaris Frans Timmermans.

Eerder dit jaar stelde hij voor om eenmalig bruikbaar plastic te verbieden. Als reden noemde hij de beruchte plastic soep in onze oceanen. Door de groei daarvan te beperken en hem uiteindelijk op te ruimen zouden we met z’n allen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan een beter milieu.

Het is een belangrijke doelstelling waaraan ik dan ook graag meewerk. Bij ongewijzigde trend zou er in 2025 voor elke drie ton vinvis een ton plastic in de oceaan drijven. Dit probleem moet dus dringend aangepakt worden. Maar doet zijn voorstel dat wel? Uit internationale studies blijkt dat Europa niet of nauwelijks een bijdrage levert aan de groei van de plastic soep in onze oceanen. Die groei komt vrijwel volledig voor rekening van een groep landen in Zuidoost-Azië: China, Indonesië en Vietnam onder andere. Een rapport uit 2015, gepubliceerd in het tijdschrift Science, liet zien dat 85% van al het plastic dat in onze oceanen afkomstig was uit 20 landen die (op de Verenigde Staten na) allemaal in Azië of Afrika liggen. Alle aan zee gelegen EU-lidstaten droegen samen minder dan 1% bij aan de totale plastic stroom naar zee. Wat de verdienste van het voorstel van Timmermans ook moge zijn, het is dus in ieder geval niet het opschonen van de oceanen.

Let wel: ik zeg niet dat het opschonen van onze zeeën en oceanen niet een topprioriteit moet zijn. Ik zeg alleen dat zijn voorstel daar weinig aan zal bijdragen. Als we dit willen aanpakken kunnen we als consumenten beter druk zetten op bedrijven die daar aan de groei van de plastic soep bijdragen. Als belastingbetalers zouden we onze overheden kunnen vragen om ontwikkelingsgelden gerichter te besteden aan het verbeteren van afvalverwerkingscapaciteiten in de meest vervuilende landen. En we zouden onze overheden ook kunnen dwingen om te stoppen met het exporteren van plastic (en papier) afval naar dezelfde vervuilende landen. Het is wat dat betreft een positieve ontwikkeling dat China eerder dit jaar besloot geen Europees afval meer te accepteren.

Ik vraag me overigens ook af of Timmermans de gevolgen van zijn voorstel wel helemaal heeft doorgerekend. Het klinkt eenvoudig, plastic rietjes, koffiebekers of verpakkingen verbieden. Maar zijn de alternatieven zomaar voorhanden? En zijn ze echt beter voor het milieu? Volgens milieuorganisaties als Greenpeace en Milieu Centraal is papier als alternatief niet noodzakelijk milieuvriendelijker. Ze waarschuwen dat voor onze papierconsumptie kostbaar oerbos in Scandinavië en Rusland wordt weggekapt. Als zwerfvuil is papier bovendien niet minder hinderlijk dan plastic. Biologisch afbreekbaar plastic is als alternatief misschien wel beter, maar het wordt nog in veel te kleine hoeveelheden geproduceerd. Om werkelijk schoner te zijn moet het bovendien een speciale recycle-behandeling ondergaan. En van dat soort specialistische recycle-installaties hebben we er in Europa nog veel te weinig.

Het grote probleem in ons werelddeel is zoals gezegd niet dat ons plastic in de zee belandt. Het is waar het wel en juist niet belandt dat een belangrijker probleem vormt. Waar het wel belandt, is in ons milieu. Onze straten en pleinen, parken en natuurgebieden hebben te maken met zwerfvuil. Om dat aan te pakken zouden we de bestaande boetes voor het dumpen van zwerfvuil strenger moeten handhaven en desnoods aanscherpen. We weten allemaal hoe het hoort, dus waarom niet gewoon strenger optreden? Gewoon hup knal boete. Verder is ook een probleem waar het niet belandt: Europa schiet nog altijd tekort als het gaat om het recyclen van huisvuil, ook al hebben Europese lidstaten onderling afgesproken om het aandeel gerecycled huisvuil fors te verhogen. We moeten dus ophouden met ons huisvuil naar andere delen van de wereld te exporteren en veel meer investeren in recycling in eigen werelddeel.

Dit klinkt vast allemaal veel te saai. Gewoon bestaande afspraken uitvoeren en ons richten op de problemen in ons eigen werelddeel is inderdaad ook niet echt spannend, Zeker in vergelijking met de ambities op wereldschaal van Timmermans. Maar: anders dan zijn onwerkbare want verkeerd gemikte voorstel werkt het wél. En is dat niet waar het om zou moeten gaan?