De participatiewet is meedogenloos en mislukt

In juni 2015 deed wijlen VNO-topman Hans de Boer in een berucht interview met Frenk van der Linden in de Volkskrant zijn beruchte uitspraak dat mensen in de bijstand labbekakken zijn. Hij nam daar vrijwel onmiddellijk weer afstand van en bood zijn excuses aan. Maar toch, de toon was gezet. En het was passend bij hoe al veel langer door de politiek naar de bijstand werd en helaas wordt gekeken. In dezelfde tijd werd gekozen voor de participatiewet: de WSW en de Wajong gingen eraan. Er diende te worden geparticipeerd. Met harde hand, bleek later. De kostendelersnorm en de verplichte tegenprestatie werden ingevoerd, want aan de ene kant moest worden gevoeld dat de samenleving je onderhoudt. En aan de andere kant moest je aan het werk gejaagd worden onder dreiging van armoede.

De participatiewet is meedogenloos. Ook als je helemaal niet kunt werken door een handicap of chronische ziekte val je onder het regime van de participatiewet. Net als alle andere mensen die in de bijstand zitten. Dat betekent een inkomen op of net onder de grens van armoede, het betekent ook verplicht een paar maanden zonder loon moeten werken als de gemeente dat goeddunkt, evenals gestraft worden als je gaat samenwonen, en een maand zonder inkomen als je een fout maakt. De gemeente heeft wel andere dingen aan haar hoofd dan mensen die al iets langer langs de kant staan met scholing en begeleiding helpen aan een baan waar ze blij van worden. Je moet van het budget af, dus ook al was je in Irak mensenrechtenadvocaat: hier ga je regelrecht de schoonmaak in. Een eerbiedwaardig vak, daar niet van, maar er is vaak ook geen keuze.

De participatiewet heeft niet gemaakt dat mensen meer gingen participeren, maar in een peilloze diepte van ellende zijn gevallen. Vrouwen, ouderen, mensen met een migratieachtergrond en met een beperking of chronische ziekte voorop. Over diversiteit gesproken. Ik besef heel goed dat dit harde woorden zijn. Maar een ander oordeel kan wat mij betreft niet over de participatiewet worden geveld. De participatiewet is mislukt.

Mensen met een beperking of chronische ziekte die geen uitzicht hebben op meedoen op de arbeidsmarkt worden dubbel gestraft. De Bijstand is eigenlijk bedoeld als tijdelijk vangnet, maar als je helemaal niet kunt werken en het vangnet helemaal niet tijdelijk is, maar permanent, kamp je dus met gezondheidsproblemen en met zorgen over je bestaan. Je wordt gestraft voor je ziekte: je kunt niet sparen, je mag geen giften ontvangen en samenwonen zit er niet in. In wat voor maatschappij leven we dat we dit acceptabel zijn gaan vinden?

De FNV heeft in juni 2021 een rapport Gevangen in de bijstand overhandigd aan Kamerleden. En in een gesprek met Kamerleden eerder dit jaar opnieuw haar grote zorgen geuit. Maar de waan van de dag overheerst altijd weer, ook ten koste van gedupeerden. Terwijl juist de mensen in de bijstand zeer te lijden hebben onder de huidige koopkrachtcrisis. Het zijn politieke keuzes die ervoor gezorgd  hebben dat mensen in armoede leven, net als hun kinderen. Dat mensen niet voor hun ouders kunnen zorgen, want je oude moeder in huis nemen kost geld. Geld dat er toch al niet was.

Ik zat nog niet zo lang geleden, maar vóór de energiecrisis, in een Teams-vergadering met een mevrouw in het donker onder een deken. Geen geld voor gas - het was of de oude pc aan of het licht. Dat is Nederland anno 2022, waar politieke keuzes van nu maken dat deze situatie voortduurt. Nederland onwaardig.

Met Carola Schouten, de nieuwe minister voor armoedebeleid, lijkt er wat verlichting te komen in de handhaving, in de kostendelersnorm en met bijverdienen. En dat is goed en heel hard nodig. Ik heb mijn waardering daarvoor ook uitgesproken. Maar het is maar een voorzichtig begin. Want de situatie is nog steeds schrijnend te noemen en vraagt om heel ander beleid. Een beleid dat gestoeld is op vertrouwen in mensen, op de erkenning dat het leven voor sommige mensen harder is dan voor anderen. Dat onbarmhartig financieel straffen van mensen averechts werkt. Armoede kost  de maatschappij geld, naast het enorme leed dat generatie na generatie wordt overgedragen. De Wajong en de Wet Sociale Werkvoorziening zijn afgeschaft, een historische fout. Er is beleid nodig dat recht doet aan mensen met een beperking. We organiseren daar op 1 november een conferentie over. Wij vinden dat er  op zijn allerminst een apart vangnet moet komen voor mensen die helemaal niet kunnen werken door ziekte en beperking..

De samenleving heeft het volgende nodig:

- Een aparte regeling voor chronisch zieken en mensen met beperking, met een uitkering waarvan je fatsoenlijk kunt leven, je zorgkosten kunt betalen, kunt samenwonen en sparen.

- Een echt perspectief op werk dat passend is, na fatsoenlijke scholing, en met begeleiding.

- Er moet nu echt werk gemaakt gaan worden van sociale ontwikkelbedrijven. Want ons geduld is op met politici die de term wél gebruiken, maar geen geld uittrekken om de sociale ontwikkelbedrijven werkelijk vorm te geven.

- Het minimumloon moet omhoog naar 14 euro, met instandhouding van de koppeling aan AOW en bijstand.

- De kostendelersnorm moet in zijn geheel uit de wet. De kostenbesparing van samenwonen is altijd enorm overschat en zeker in deze tijd is hij ronduit schandalig. En als minister Helder in haar beleid opschrijft dat mantelzorg een van de oplossingen is in de zorg op langere termijn: weg ermee.

En zo zijn er nog wel wat zaken.

De FNV organiseerde op 8 oktober een dag over de Participatiewet om te laten zien dat het beleid dat we in ons land hebben voor honderdduizenden mensen Nederland onwaardig is. Wetenschappers als Anja Eleveld en Trudie Knijn hebben daarover al vaker gepubliceerd. Er is geen financiële noodzaak om zo met mensen om te gaan. Sterker nog, het is dom beleid want de maatschappelijke baten zouden veel hoger zijn als we fatsoenlijk zouden  regelen en bejegenen. De politiek zou zich dit veel meer moeten realiseren, in plaats van te blijven handelen in de geest van mensen als Hans de Boer. Die uitgaan van willen is kunnen. En van de VVD die de bijstand als hangmat beschouwen.  En dat gewoon op hun verkiezingsposter zetten. Dat levert helemaal niets op, daar schieten we onszelf mee in de voet. We moeten stoppen met het creëren van kloven in de samenleving.

Tot slot: alleen al het in stand houden van de kostendelersnorm levert de staat een bezuiniging van 421 miljoen per jaar op. Het onthouden van een uitkering aan niet-uitkeringsgerechtigden en het veelvuldig opleggen van sancties zal aan dat batige saldo nog eens honderden miljoenen toevoegen. Het is daarnaast al veelvuldig aangetoond dat de bijstand te weinig is om van te leven. Zeker met schoolgaande kinderen. Ik maak me in dat opzicht grote zorgen over de commissie die nu moet onderzoeken wat het sociaal minimum is: sorteert die voor op een loskoppeling van het minimumloon? Ik snap  best dat de huidige compensatie van de energiekosten alleen maar generiek kan worden doorgevoerd omdat de uitvoering anders te ingewikkeld wordt. Gevolg is wel dat grote groepen nu een geldbedrag krijgen overgemaakt waarvan ze leuke dingen kunnen doen, want ze hebben het helemaal niet nodig. Maar dat we tegelijkertijd misschien wel meer dan een miljard bezuinigen op de allerarmsten die daarmee indirect de skivakantie van de bevoordeelden bekostigen: mogen we daar alsjeblieft ook eens aandacht voor hebben?!