De overheidscommunicatie over Covid-19 is volksgezondheidstheater geworden

De kogel is door de kerk: voor het eerst in de coronacrisis hebben Kamerleden en kranten gesproken over “ leugens ” van het RIVM. In tegenstelling tot wat ons nationale volksgezondheidsinstituut en minister Hugo de Jonge beweerden, speelde schaarste wél een rol bij het niet-verstrekken van mondmaskers aan zorgmedewerkers. Een situatie die personeel en ouderen in gevaar heeft gebracht en brengt. Maar onware beweringen over waarom beschermingsmaterialen afwezig waren staan niet op zich. Sterker nog, ze zijn helaas een onvermijdelijk onderdeel van de strategie van het kabinet.

Om het gedrag van de overheid te kunnen begrijpen moeten we begrijpen wat het kabinet aan het doen is. De strategie is helder en herhaaldelijk uitgelegd: de verspreiding van het virus wordt getolereerd vanuit de gedachte dat de pandemie toch niet kan worden gestopt. De overheid spant zich wél in om “kwetsbare” groepen te beschermen, zoals ouderen en mensen met diabetes. Door hen te isoleren wordt de totale eindsterfte van de epidemie beperkt. Voor de rest wordt het virus slechts afgeremd met maatregelen (zoals gesloten horeca/scholen/bioscopen) als ze nodig zijn om te voorkomen dat de ziekenhuizen te vol raken. Sneller “remmen” is immers slecht voor economie en isoleert de “kwetsbaren” onnodig lang. Heel belangrijk is het voorkomen van paniek met overheidscommunicatie, want dan gaan mensen onnodig thuis zitten en dat “remt” teveel.

Deze aanpak heet “mitigatiebeleid”, en is in de hele wereld gebruikelijk bij infectieziekten zoals de griep. Het alternatief is een indambeleid, het zo snel en hard mogelijk neerslaan van de uitbraak. Dit is gebeurd met SARS-1 in 2004 en ook nu ook in de meeste landen bij SARS-2 (“corona”), maar dus niet in Nederland en bijvoorbeeld ook Zweden en de VS.

Het probleem is dat Covid-19 geen griep is. Zoals Dr Mike Ryan van de WHO al vaststelde leidt het nieuwe coronavirus tot 50 à 500x meer sterfte dan influenza, en 10 à 30% van de geïnfecteerden houdt langdurige en vaak permanente schade aan de ziekte over. Ook OMT-lid Marion Koopmans heeft meermaals gesproken over de ravage die besmetting van grote aantallen mensen zou opleveren. Onze bevolking weet ook dat Covid niet onschuldig is en verwacht daarom beschermd te worden. Dit eist de Wet Publieke Gezondheid ook bij een infectieziekte Groep A (de gevaarlijkste categorie).

De grote focus op het voorkomen van paniek betekent dat mitigatiebeleid altijd samengaat met het beheersen van overheidscommunicatie. Maar in deze gevaarlijke pandemie ligt “paniek” (gezonde mensen die proberen niet ziek te worden) op de loer, zoals bleek in maart toen supermarkten enkele weken deels leeg waren. En daarmee wordt het noodzakelijk om, nog veel meer dan bij een griepepidemie, kalmerende verhalen te vertellen. Verhalen die niet per se geheel aansluiten bij de volle waarheid.

En zo wordt Nederland al sinds maar verteld dat mondmaskers voor zorgpersoneel en ook winkelend publiek niet helpen of zelfs contraproductief zijn vanwege “ schijnveiligheid ”, maar wel verplicht zijn bij Covid-artsen en passagiers in OV en vliegtuigen. Die maskers zijn altijd vrij te koop geweest op de wereldmarkt, maar rantsoenering in de Nederlandse zorgsector wordt “schaarste” genoemd, maar is tegelijkertijd geen reden maskers te onthouden aan zorgmedewerkers.

Dit speelt ook bij testen en contactonderzoek. GGD-coördinator Sjaak de Gouw heeft meermaals verklaard dat veel testen en contactonderzoek niet erg nuttig is bij mitigatiebeleid. Maar het volk wil beschermd worden, dus zijn vanaf april herhaald beloftes gedaan over “verhogen van de testcapaciteit” (let op: niet “verhogen van het aantal tests”). Dat aantal tests steeg tot juni ook niet, en nog steeds staat Nederland helemaal onderaan in Europa qua het aantal afgenomen tests. Verhalen over “tekorten” aan reageermiddelen, laboratoria en laboratoriumpersoneel zijn moeilijk serieus te nemen als de rest van de wereld veel meer test en het OMT deels uit laboratoriumdirecteuren bestaat die het testen kanaliseren naar de eigen laboratoria.

Minister Hugo de Jonge kondigde in augustus aan dat Sjaak de Gouw voor de vierde keer de opdracht had gekregen contactonderzoek te versterken tot een uitstekend niveau, wat nu alweer mislukt is. In de Randstad moeten besmette mensen zelf hun vrienden bellen en ze vragen in isolatie te gaan. In onze buurlanden “vangt” het contactonderzoek tot wel 90% van de besmettingen, in Nederland eerder 10% tot 20%. De meest voor de hand liggende conclusie moet na 8 maanden en 4 beweerde “opschalingen” zijn dat het kabinet dat niet erg vindt, maar daar niet open over is.

Ook op andere gebieden komt het kabinet, net als het RIVM en OMT, regelmatig met beweringen die flink schuren met de wetenschappelijke consensus en logica, maar wel altijd het mitigatiebeleid dienen en gelijktijdig de media in gebracht worden door de verschillende overheidsorganen. Kinderen zouden “nauwelijks besmettelijk” zijn, en het virus is “ongevaarlijk voor jongeren”. Indammen betekent “een lockdown van een jaar”, en is ook het huidige kabinetsbeleid. Ook het afschilderen van “Duits” indambeleid als “Noord-Koreaanse toestanden” is misleiding, die helaas wel door de vaderlandse media wordt overgenomen. Dit geldt eigenlijk voor alle wonderlijke beweringen van de overheid, wat niet los is te zien van de druk die het kabinet vanaf maart heeft uitgeoefend op kranten en talkshows om “loyaal” te zijn aan zijn strategie.

Premier Mark Rutte verdient speciale erkenning. Toen hij eind juni onterecht beweerde dat “de eerste golf voorbij is” (dat is pas zo als je echt op nul hebt gezeten) gaf hij groen licht aan de bevolking om minder voorzichtig te worden. Dit paste bij het OMT-advies op 23 juni dat expliciet aanstuurde op hogere aantallen infecties. Maar de meest bijzondere uitspraak was daarvoor al, op 4 juni. Rutte beweerde in de Tweede Kamer nooit een toespraak over “groepsimmuniteit” te hebben gehouden, terwijl dit de kern was van zijn Nationale Toespraak op 16 maart en het nog steeds onderdeel van het beleid is.

En zo is een op zich goedbedoeld mitigatiebeleid verworden tot een farce met bijna dagelijkse verwarring en misleiding. Het is volksgezondheidstheater geworden, dat paniek moet voorkomen bij een bevolking die grotendeels liever niet besmet raakt. Het mitigatiebeleid werkt vooralsnog uitstekend, momenteel raakt maandelijks een half miljoen of meer mensen besmet terwijl de ziekenhuizen nog (enkele weken lang) bedden hebben. De overheid wil daar dus mee door, en zal dus ook niet stoppen dat met slimme communicatie te verdedigen.

Maar het is zeer de vraag of dit in 2020 wel vol te houden is. We leven in de tijd van de informatietechnologie. Iedereen kan op platforms als Twitter foto’s en verhalen plaatsen die misstanden onthullen. En dat gebeurt nu ook steeds meer. Zoveel, dat kranten zelfs over “RIVM-leugens” durven te spreken. We weten al sinds maart dat het mitigatiebeleid een onverstandige keuze is voor onze economie en volksgezondheid. Nu is duidelijk dat het ook toeslaat in het hart van onze democratie, vertrouwen in eerlijke overheidsinstellingen. Nu zelfs de langverwachte en zeer dure sluiting van de Belgische en Duitse grens (met quarantaineplicht voor Randstedelingen) niet tot inkeer heeft geleid bij het kabinet is duidelijk dat het beleid stevig in het zadel zit. Alleen massale verontwaardiging kan het kabinet nog tot indammen en eerlijkheid dwingen. Dit gaat een “hete” winter worden.