De opiniemakers ontleed

Het is meer dan tien jaar geleden dat Paul Scheffer kwam met zijn essay ‘Het multiculturele drama’. Het is wel het beginpunt genoemd van het ontstaan van een negatief zelfbeeld dat Nederland van zichzelf heeft en ook het beginpunt van het groeiend populisme. Over de oorzaken en gevolgen van die afgelopen tien jaar wil ik het hier niet hebben. Ik wil het hebben over de houding van vooraanstaanden en opiniemakers na tien jaar. Hoe gaan zij om met het populisme en dit negatief zelfbeeld?

Van links tot rechts en ergens vanuit het midden wordt hardop geroepen dat het populisme een beter antwoordt verdient. Om maar de woorden van Bas Heijne te gebruiken: dat gaat niet van zelf. Er moet ruimte zijn voor discours en naar elkaar te luisteren. Het zelfbeeld heeft een deuk opgelopen. 

Er zijn verschillende types van houdingen te signaleren onder de vooraanstaanden en opiniemakers. Een overzicht: 

Het zat-type Laten we beginnen met degenen die zeggen: “Ik ben het moe, ik ben het zat” De eerste die met deze stelling kwam was de schrijfster Naime El Bazaz, die op een beetje beduusde gespeelde manier bij Pauw en Witteman zat en verlangde naar vrede. Die vond ze uiteindelijk in een Vinex-wijk, meen ik.

Van de week zag ik nog een tweet van journaliste Hassnae Bouazza: “Heb verder niet de minste behoefte aan ‘discussie’. Ga lekker in je eigen kring afgeven op mij en anderen, maar val mij er niet mee lastig.” Aley-hop… prima, maar als iedereen dit nou eens gaat zeggen, dan is er toch een soort van “cordon sanitair” gecreëerd en dan blijven we lekker hangen in dit geweldige klimaat. Is dat wat we willen? Wat is het nut daarvan eigenlijk, is mijn vraag. Zwijgen en met de kop in het zand, net doen of je neus bloedt?

Het non-positie type De tweede groep is de groep die geen positie kan innemen. De ene dag zus en de andere dag zo. Laatst bijvoorbeeld politicus Tofik Dibi, die een bepaald onderwerp ter discussie wil brengen en daar niet in slaagt. Zette er een punt achter. Later kwam hij terug op het onderwerp, maar terwijl hij in discussie was over een ander onderwerp. Het onderwerp was in eerste instantie homo-emancipatie. Een gevoelig onderwerp dat eerlijk ter discussie moet worden gesteld. Dat wil zeggen dat het onderwerp bij naam genoemd wordt. Wil je daarin slagen dan is het volgende stappenplan aan te raden: Je begint met je eigen mening, dan laten zien dat je achter je mening staat en vervolgens breng je het in de groep. Niet schuiven van links naar rechts.

Echter, uit de kast komen is voor sommige homo’s erg moeilijk, maar ook voor sommige toehoorders. Ik zou het wel leuk vinden als er een schrijver, politicus of artiest van moslim komaf openlijk zou willen toegeven dat hij homo is. Hij is mijn held! Als ik nou eens lesbisch was, dan had ik het van de daken geschreeuwd en alle aandacht van mooie vrouwen getrokken…, maar helaas. 

Het agressieve type  Dit type reageert met het zelfde bombastische getetter als het populisme zelf, verlaagt zich tot hetzelfde niveau als het populisme, schreeuwt hard, wil niet luisteren en gaat niet in discussie. Wil niet meewerken aan hetzelfde programma, maar is ook niet bereid om in een populistisch programma op te treden of de presentator redelijk antwoord te geven. Ik mij staatssecretaris Nebahat Albayrak die een aantal jaren terug aangesproken werd op haar bezit van een dubbele nationaliteit. Ze duwde de microfoon opzij en liep weg. Dat vond ik nou echt niet kunnen. Een staatssecretaris die geen antwoord geeft op een journalist, het zou verboden moeten worden.  

Het meedoen-type  Dit type is te verdelen onder de meedoeners en de schijn-meedoeners. De meedoeners zijn echt de mensen die vinden dat er in het populisme een kern van waarheid zit, die vinden dat sommige standpunten echt kloppen, ze zijn sceptisch maar kunnen in zoverre wel meegaan. Columniste Ebru Umar is iemand die op deze manier werkt, alleen vind ik het bij haar te overdreven. Aan de ene kant is zij de succesvolle allochtoon, maar aan de andere kant is zij ook de meeloper. Dan vind ik eigenlijk dat je afstand moet doen van je afkomst en niet in het land van je ouders  vakantie gaan vieren, misschien ben ik wel heel streng, maar ik durf te wedden dat zij in bezit is van twee paspoorten.

Het “schijn” meedoen-type is een geval apart, want het schijn meedoen-type is eigenlijk niet volledig met het populisme eens, maar doet dit voor eigen gewin, om aandacht te trekken. Dit type komt voor in alle geledingen van de samenleving. Het is een type dat egoïstisch is en eigenlijk helemaal niets kan schelen. Want het populisme is staat centraal en in de belangstelling. Zij parasiteren op die aandacht. 

Het ontkennende of het positieve type Dit type doet of er niets aan de hand is. Het klimaat was altijd zo. Het regent altijd in Nederland, er is altijd populisme geweest en trouwens waar zou ik mij druk over maken. Stel je niet aan. Overdrijf niet. Wat maakt het uit. Waarom moet je altijd de Tweede Wereldoorlog bij betrekken? Ach, man doe normaal. Gaan we weer over dat onderwerp, er zijn belangrijke onderwerpen. Het waait wel weg. 

Het kritische of analyserende type Dit type is erg kritisch, probeert er grondig achter te komen waarom het populisme zo groot is geworden. Raadpleegt de geschiedenis. Haalt de geschiedenis erbij. Probeert vergelijkingen te maken met landen om ons heen. Kijk daar, kijk hier. Het is zo en zo. Een goed voorbeeld is een lezing van een professor Thomas von der Dunk die bij een speechgelegenheid de aandacht wilde vestigen op het populisme en een vergelijking maakte met het opkomend nazisme. 

Het bange type  Tot slot het bange type. Dit type is zelfs bang om over het populisme te hebben. Als zij om hun mening worden gevraagd, willen ze niet antwoorden omdat ze eenvoudig weg bang zijn. Ze gaan het onderwerp graag uit de weg, zwijgen liever… hebben het niet over. 

Er zijn vast en zeker nog meer typen te onderscheiden. Welke type we moeten volgen of welke type een antwoord is op het populisme is een vraag die de tijd zal leren. Dit was een louter een type-analyse. Of we iets aan zo een analyse hebben weet ik als schrijver ook niet, maar het is wel handig als je een negatief zelfbeeld hebt om een keer in de spiegel te kijken en dat heb ik nu geprobeerd. Is er meer te determineren?