De onwaarschijnlijke Nederlandse voorhoede van de wereldwijde digitale revolutie

Begin jaren ‘90 vond er een revolutie plaats die de wereld op zijn grondvesten deed schudden. De ideeën die indertijd ontstonden en opbloeiden zouden onze manier van leven ingrijpend veranderen, al pakte de uitkomst op veel fronten ook totaal anders uit dan de revolutionairen bedoelden, zoals vaker met omwentelingen. Wat veel mensen niet weten, is de rol die Nederland speelde in die revolutie. Ik heb het dan natuurlijk over de digitale revolutie en de wereldwijde invloed daarop van Nederlandse hackers en techneuten.

Wist je bijvoorbeeld dat Bluetooth, waarmee al je draadloze apparaten werken, is uitgevonden door een Nederlander? En wifi ook in Nederland is ontwikkeld? Dat Nederland het eerste land buiten de VS was dat op internet werd aangesloten? Dat het idee van digitaal geld hier is ontstaan? En dat Nederlandse hackers de schrik van veiligheidsdiensten over de hele wereld waren en internet in Nederland voor iedereen toegankelijk maakten?

Over die laatste groep gaat het boek ‘De hackers die Nederland veranderden’ van Maarten Reijnders. De ondertitel luidt ‘De spannende geschiedenis van XS4ALL’ maar het boek reikt veel verder dan het ontstaan van de legendarische internetprovider die werd opgericht door een stel jonge avonturiers die het opnamen tegen de grote bedrijven. Onwaarschijnlijk maar echt waar.

Het is voor mij een beetje ongemakkelijk om over het boek te schrijven want Maarten, de auteur, is mijn directe collega en ik kom zelf in het boek voor omdat ik deel uitmaak van de beschreven geschiedenis. Ik was al vroeg gegrepen door digitalisering, werd internetjournalist en schreef jarenlang dagelijks over de wondere wereld die zich ontvouwde. Dus vanuit zo’n positie glijd je al snel uit over een wc-eend-gevoel maar daar probeer ik overheen te stappen. Het boek is gewoonweg te leuk en interessant om er niks over te zeggen.

Laat ik maar meteen met de deur in huis vallen: ‘De hackers die Nederland veranderden’, dat zo’n 20 jaar geschiedenis beslaat, leest als een trein. In korte hoofdstukken vol smakelijke anekdotes wordt de lezer meegevoerd in een labyrintische tocht door de tijd waarin alles en iedereen wel iets met elkaar te maken hadden. Het begint bij de allereerste thuiscomputers waar jongetjes mee knutselden tot de internetgiganten die het later zijn geworden. Stuk voor stuk spannende verhalen die je rode oortjes bezorgen. Veel lijkt onvoorstelbaar maar is toch echt allemaal gebeurd.

Dat zijn de twee elementen van het boek waar het boek op drijft. De bizarre avonturen van een stel nerds en de opkomst van een enorme maatschappelijke verandering die zij mede vorm gaven. De hackers waren buiten de die-hard techneuten ongeveer de enigen die de weg wisten in de nieuwe wereld van cyberspace, zoals alles wat digitaal verbonden was indertijd werd genoemd.

Onder hacken werd vroeger vooral verstaan het inbreken in computers. Maarten laat zien dat hackers wat dat betreft weinig keuze hadden. Als ze internet op wilden moesten ze wel eerst in een computer inbreken omdat toegang tot het wereldwijde netwerk was voorbehouden aan academici en grote bedrijven. Het hacken beperkte zich daar niet toe. Om een computernetwerk op te kunnen moest je gebruik maken van een telefoonlijn en dat was duur want per minuut afgerekend. De hackers achterhaalden hoe je gratis kon bellen, bijvoorbeeld door met speciale pieptonen de kostenteller uit te schakelen.

Nu ik dit zo opschrijf stuit ik op het probleem waar Maarten ook tegenaan is gelopen. Die computerwereld bestaat helemaal niet meer. Alles wat indertijd high-tech was, is inmiddels net zo achterhaald als een typemachine. Die pionierstijd is voor iemand die na 2000 geboren is net zo onvoorstelbaar als een telefoonboek. Maarten is er niettemin knap in geslaagd die kloof te overbruggen. Je kunt het boek ook als absolute leek lezen.

De politiek maakte van hacken een misdrijf en toen moesten de hackers, die zich verzameld hadden rond het tijdschrift Hack-Tic, een andere manier verzinnen om te internetten. Ze werden daartoe aangespoord door de eerste digitale rechercheur van Nederland die hen waarschuwde dat ze anders in de bak zouden belandden. Daarom richtten ze een eigen internetprovider op, XS4All, die veel populairder werd dan ze ooit verwacht hadden. Ze kregen invloed op de politiek, op beleidsmakers. Daarmee bepaalden ze in Nederland het denken over internet, met een grote nadruk op vrijheid.

De hackers waren geen criminelen - ‘de meeste hackers deugen’ schrijft Maarten - maar wel vooral benauwd voor de overheid. Misschien daardoor hadden ze minder oog voor de invloed voor de invloed van bedrijven. Van het vrije internet dat ze voorstonden is de facto amper nog sprake. Wat je wel en niet mag wordt bepaald door de licentievoorwaarden van Meta, Google, Microsoft en Apple. Zij zijn internet. Het idee was ooit dat iedereen een eigen plek op internet zou hebben. Dat is ook uitgekomen, maar in een heel andere vorm: social media accounts. Dat gaat gepaard met privacyroof, precies wat de hackers wilden voorkomen. Internet was een nieuw werelddeel en - hoe verrassend - het is binnen de kortste keren gekoloniseerd.

Je leert door het boek, dat en passant de belangrijkste ontwikkelingen in de wereldgeschiedenis van die tijd meeneemt, ook andere zaken. Ik wist bijvoorbeeld niet dat de bekendste hacker, de techno-anarchistist Rop Gonggrijp, op de middelbare school in de redactie van de schoolkrant zat met Martin Bosma, die later een berucht Kamerlid voor de PVV zou worden. Zo blijken er meer onderlingen verbanden te zijn. De global village die ze voorstonden was inderdaad een heel klein wereldje.

Waar ik al lezende van schrok is hoeveel hoofdrolspelers inmiddels zijn overleden, vaak op jonge leeftijd. Om maar een paar voorbeelden te noemen: Felipe Rodriquez, de charmante intellectueel en miljonair die het hackersproject mogelijk maakte. Maar ook Harry Onderwater, de eerste digitale rechercheur. Marcel Bullinga, mede-oprichter van de digitale burgerbeweging, Ronald Eissens, de eerste racismebestrijder op internet en Ernst Zündel, de eerste online nazi.

In dat laatste hebben de idealistische hackers zich misschien wel het meest vergist, dat het vrije internet dat burgers ongekende vrijheid bood, zou leiden tot een heropleving van extreemrechts gedachtegoed, een van de grootste bedreigingen voor diezelfde vrijheid.

Een ander geloof uit die tijd kwam er op neer dat dankzij digitalisering alles toegankelijk zou worden en niets meer verloren zou gaan. Ook dat blijkt anders uit te pakken. Met ‘De hackers die Nederland veranderden’ is een geschiedenis gered die al bijna in de vergetelheid is geraakt en wie weet anders verloren zou zijn gegaan. Ook de digitale revolutie eet zijn eigen kinderen op.

De hackers die Nederland veranderdenDe spannende geschiedenis van XS4ALL, door Maarten Reijnders. Uitgeverij Podium. 352 pagina's.

Hack-Tic-oprichter Rop Gonggrijp ontving op 27 september het eerste exemplaar in de De Waag te Amsterdam. Foto: Francisco van Jole.