De onvoorziene gevolgen van de Gaza-oorlog

Ieder maatschappelijk proces bevat tegenkrachten en onvoorziene consequenties. Dat geldt ook voor de redenen van Hamas om de oorlog te beginnen. Maar ook in Israël gaat het politiek beleid overhoop. In dit artikel laat ik een aantal mogelijke redenen en (deels onvoorziene) consequenties de revue passeren.

Redenen van Hamas om de oorlog te starten
10 december 2023 schreef Han van der Horst een opiniërend artikel waarin hij de Rotterdamse activist Benji de Levie aanhaalde. Volgens de Levie was het de bedoeling van Hamas om links in Israël de genadeslag toe te brengen.

De linkse oppositie is geconcentreerd in de Israëlische Randstad aan de kust waar de economisch essentiële hightech en andere kennisindustrie is geconcentreerd. Jeruzalem is het religieuze en politieke centrum.

Hightech-medewerkers en andere hoogopgeleide specialisten zijn essentieel voor de luchtmacht, de landmacht en de inlichtingendiensten. Onmisbaar dus. Dat is de achtergrond van de sterke druk die de top van het leger en de inlichtingendiensten op Netanyahu uitoefende om zich te matigen voor wat betreft de afbraak van de democratie en het justitiële systeem. Netanyahu zou met zijn omstreden politiek voor de defensie noodzakelijke specialisten tot dienstweigering aanzetten.

Veel Israëlische commentatoren zeggen, dat die achteraf onjuist gebleken verwachting de reden is, dat Hamas op 7 oktober 2023 aanviel. In de Gaza-oorlog is tot opluchting van legertop en burgers gebleken dat de gespecialiseerde hoog opgeleide medewerkers zich door de onvoorstelbare gruwelijkheid van het pogrom verantwoordelijk hebben opgesteld en geen dienst weigerden, zoals velen vooraf hadden aangekondigd.

Israël voert een existentiële strijd. Iedereen doet mee. Dat is de focus van het land en niets anders. Hamas moet uit de macht. Alle gegijzelden moeten naar huis. “Dit nooit meer”. Ik ben het daar hartgrondig mee eens.

Links vleugellam en Netanyahu versterken
Het standpunt van De Levie volgend, komt de vraag op welk belang Hamas er bij zou hebben om links vleugellam te maken. Met een vleugellamgemaakte linkse oppositie wordt immers de positie van Netanyahu en zijn orthodoxe en religieus-nationalistische bondgenoten versterkt.

Netanyahu’s macht is alleen mogelijk met behulp van ultrarechtse religieuze bondgenoten die de bezette gebieden willen annexeren, verder koloniseren en waarvan een niet te verwaarlozen aantal extremisten voorstander is van verwijdering van de Palestijnse bevolking. Zou je dan niet verwachten, dat Hamas deze rechtse politici zou willen verzwakken?

Of wilde Hamas juist Netanyahu versterken? Verwachtte Hamas dat door de zege van ultrareligieuze nationalisten zoveel Palestijnen in verzet zouden komen, dat die extreme Israëlische politiek tot de door Hamas gewenste gewelddadige geboorte van Palestina zou kunnen leiden? Het is zeker denkbaar, want een ultranationalistische en nationalistisch-religieuze staat in het historische Eretz Israël (Land Israël) belooft zeker ook voor Palestijnen weinig goeds.

Was de als gevolg van de oorlog te verwachten dood en verderf in Gaza ook Hamas' bedoeling als onderdeel van het wordingsproces van hun gedroomde Palestina? De leiding van Hamas was expliciet hierover met de uitspraak dat burgerdoden acceptabel en onvermijdelijk zijn in de lange oorlog die tot Palestina zal leiden.

Tony Karon en Daniël Levy schrijven in een artikel ("Israël is losing this War") in het decembernummer van The Nation dat Hamas, nadat het niet meer de macht heeft in Gaza, de handen vrij heeft voor wat het wil zijn: de nationale verzetsbeweging in alle Palestijnse gebieden. Die veronderstelling lijkt mij niet onwaarschijnlijk. De concurrentie tussen Hamas en de Palestijnse autoriteit om de gunst van Palestijnen is langdurig en hard. Zeer waarschijnlijk heeft deze Hamasoorlog ook een doel binnen de interne Palestijnse politieke verhoudingen. Hamas positioneerde zich als hét Palestijns verzet. Of het daarin geslaagd is, is nu nog onduidelijk. Er zijn eerste aanwijzingen dat een deel van de Palestijnse bevolking woest is dat zij geslachtofferd worden door Hamasleiders die lange tijd veilig in Qatar en in tunnels leven. Aan die veiligheid komt een einde. En dat is maar goed ook. De leiders hebben hun recht op leven verspeeld. Beter dood dan voor de rechter.

Oorlogen worden altijd om meer redenen gevoerd. De Levie zou gelijk kunnen hebben. Andere motieven zullen ook een rol hebben gespeeld. Zoals bijvoorbeeld de vrede tussen Israël en de Emiraten en Saoedi-Arabië.

Netanyahu’s spookbeelden en ghettopolitiek
De Israëlische academische en internationaal actieve expert op het gebied van Israëlisch-Palestijnse relaties Shaul Ariëli schreef in Haaretz van 19 oktober 2023 een artikel "The Failure is the Result of Netanyahu's false Reality". Ariëli heeft zowel in het leger (onder meer in Gaza) als tijdens de regeringen van Rabin en Barak hoge functies uitgeoefend op het gebied van het conflict. Hij is een bekend vredesactivist.

Ariëli beschrijft hoe Netanyahu in de vele jaren dat hij aan het hoofd van de regering staat tot doel heeft gehad om een territoriaal compromis te vermijden. Hij wilde het conflict "managen", beheersbaar houden. Netanyahu slaagde erin om brede lagen van de bevolking er van te overtuigen dat hij garant stond voor rust en veiligheid. Netanyahu werkte systematisch aan het acceptabel maken van een vals beeld van de realiteit dat ongeveer de helft van de Israëlische bevolking overnam.

Een voor mij opvallende uiting hiervan is dat zijn aanhangers bij demonstraties en festiviteiten het lied "Bibi, koning van Israël” zingen". Vaak als provocatie of reden van steun en blijdschap. Net als bij Trump interesseert het zijn aanhangers niet dat hij verdachte is in allerlei processen. Het maakt hem tot een held in de ogen van zijn aanhangers. Hij wordt gelijk gesteld met de legendarische koning David. Zelf zing ik het lied “David, koning van Israël” bij bepaalde Joodse feestdagen.

Netanyahu slaagde er in de kloof in Israël tussen seculiere, gematigd religieuze of progressieve Joden enerzijds en ultra-orthodoxe, messianistische en religieus-nationalistische zionisten anderzijds enorm te vergroten. De ene helft van de Israëli ziet Israël als een Joodse staat waar democratie en burgerlijke gelijkheid heerst; een moderne staat en wetenschappelijk centrum; een staat die een gerespecteerde plek in de wereld inneemt. Kernbegrippen bij de ongekend extreme religieuze bondgenoten bij Netanyahu zijn "eindtijd" en “verovering van het Land Israël” zoals omschreven in Tenach, de Joodse religieuze boeken. Zij kiezen voor de extreemst denkbare religieuze uitleg.

Shaul Ariëli beschrijft met welke leugens, beweringen en systematische politieke actie Netanyahu deze valse realiteit in de hoofden van de bevolking probeerde te plaatsen. Zijn oppositie zou bestaan uit “verraders”, “seculiere Joden zouden geen Joden meer zijn” , de vijanden van Israël (Hezbollah, de Palestijnse Autoriteit, Iran et cetera) zijn overal. Hij stimuleerde een ghettopolitiek en verwachtte dat iedereen hem volgde, inclusief het justitiële apparaat, de pers, de oppositie, het leger enzovoort. Hij ontwikkelde zich tot een monomane egotripper, een dictator, een koning met een koninklijke familie. Zijn ministers voerden deze schadelijke en immorele politiek in alle sferen van de maatschappij jarenlang door. Met enorme gevolgen.

Israël is een immigratieland. Het is een land van “stammen” die met de herkomst te maken hebben. Die “stammen” leven ondanks spanningen uiteindelijk goed samen. De politieke en etnische scheidslijnen begonnen door Netanyahu’s politiek gevaarlijk samen te vallen. Netanyahu stimuleerde dat en buitte dat uit voor zover hij kon. Gelukkig is in dit uur van nood de weerbaarheid en eenheid van het Israëlische volk niet gebroken.

Hamas onder controle. Schadelijke fantasie is ontploft
Een wezenlijk onderdeel van Netanyahu’s boodschap was dat er nooit een politieke eenheid mocht komen tussen de Palestijnse Autoriteit in Jehoeda en Shomron (Westbank) en Gaza. Hij zou Hamas onder controle hebben. Door middel van beloning en straf. Hamas was volgens Netanyahu getemd. Legereenheden en militaire fondsen konden volgens Netanyahu worden overgeheveld van de verdediging tegen Hamas naar de kolonisatie van Jehoeda en Shomron en andere gunsten voor de kiezers van zijn extreme bondgenoten. Wat een ramp! Deze schadelijke fantasie is ontploft. Netanyahu’s positie staat essentieel onder druk. Het is hoogstwaarschijnlijk dat Netanyahu van het politieke toneel verdwijnt. Of zijn politieke coalitie in de komende jaren ook uit de macht wordt gestoten, is natuurlijk onbekend. Men wacht in spanning af.

Tegenstellingen
Een lezer op deze website vroeg deze week hoe ik mij de wederopbouw van Gaza voorstelde. Alsof ik daar enige invloed op zou hebben. Wat het antwoord betreft, kom ik niet veel verder dan "tent voor tent" en "steen voor steen". En dat is geen dooddoener.

Los van de enorme taak die dat is, zijn er te veel tegenstrijdigheden en onzekerheden.
- Hamas moet weg, maar om Hamas weg te krijgen, gaat er nog meer kapot.
- Wie ook de autoriteit in Gaza wordt, heeft medewerking nodig van de Palestijnse bevolking. Die bevolking is voor een groot deel ontheemd, alles kwijt, getraumatiseerd, stikt van het verdriet en de haat en vertrouwt Israël al helemaal niet. En mogelijk ieder die met de VS, Hamas, Israël, de Palestijnse Autoriteit wordt geassocieerd evenmin.
- Israël zegt niet te willen bezetten, maar wil wel de veiligheidscontrole houden. Die veiligheidscontrole is nodig. Maar hoe dat te doen zonder bezetting?
- Amerika wil een gerevitaliseerde Palestijnse Autoriteit. Maar Israël wil dat niet. De Emiraten stellen nu leidende Palestijnse figuren aan de VS voor. Niemand weet hoe dat gaat lopen.
- Netanyahu heeft te maken met zijn ultraradicale bondgenoten. Die willen bezetten en nederzettingen bouwen en liefst een Nakba 3.0.
- Biden wil van alles, maar is wellicht volgend jaar vervangen door Trump.

Laat ik maar stoppen. Er zijn nog vele onzekerheden.

In een ideale wereld blijven de Democraten in de VS aan de macht, wordt de huidige rechtse regering in Israël vervangen door een regering die wil toewerken naar veiligheid voor Israël en uiteindelijk een twee-statenoplossing, al dan niet in confederatie, komt er een Palestijns leiderschap dat door de Palestijnen wordt vertrouwd; komen er voor Israël aanvaardbare militaire garanties van de VS en de Nato, nemen Arabische staten een politieke positie in die ook financiële continuïteit voor de wederopbouw garandeert.

Maar aan de basis ligt vooral: zonder dat Israëli en Palestijnen tot overeenstemming over elkaars rechten komen, gebeurt er niets anders dan negativiteit.