De onverklaarbare empathie voor Laura H.

In november bezocht ik met een vriendin een avondprogramma in debatcentrum De Balie. De avond opende met een monoloog van een bang en kwetsbaar meisje. Ze is bang voor haar man, die haar zonder enige aanleiding of waarschuwing in elkaar slaat. Bang voor het vreemde land waarin ze zich bevindt. Bang voor de bombardementen die om de haverklap plaatsvinden. Bang, vooral, voor haar jonge kinderen die in een oorlogsgebied moeten opgroeien. De actrice die de monoloog voorlas deed dat met een brok in haar keel.

U heeft uit de titel waarschijnlijk al kunnen afleiden dat de monoloog afkomstig is uit Thomas Rueb’s bestseller over ’s lands meest bekende, of beruchte, jihadbruid; Laura H. Als eerste teruggekeerde Syriëganger werd ze het gezicht van de discussie over IS, de val van het kalifaat, Nederlandse jihadisten en de vraag over wat te doen nu de uitreizigers wensen terug te keren naar het veilige en goddeloze Nederland.

En als gezicht van deze discussie staat de manier waarop men haar behandelt gelijk symbool voor hoe wij, als samenleving, met deze problematiek omgaan. En dat is problematisch. Om het zacht uit te drukken.

Eeuwig slachtoffer Tijdens die avond in De Balie werd de toon gelijk gezet. Na het ontroerende monoloog kwam de regisseur van het aankomende toneelstuk over Laura H., Marcus Azinni, aan het woord. Waarom wilde hij hier een toneelstuk over maken, vroeg de presentator. Vanwege de ‘bijzondere levensloop van Laura’, antwoordde Azinni. Schrijver Thomas Rueb, die ook op het podium zat, klonk als een trotse vader wanneer hij vertelde over hoe goed het gaat met Laura. Ze heeft d’r HAVO-diploma gehaald. En wil nu het VWO afronden. En uiteindelijk misschien zelfs met kwetsbare, jonge vrouwen werken. Wat zou er mis kunnen gaan?

Ten slotte kwam Laura zelf ook aan het woord. De camera’s, die de hele avond draaiden, werden op non-actief gezet. Ze had een korte bijdrage geschreven die ze graag wilde delen met het ruimdenkende en tolerante publiek in De Balie. Ze vertelde over haar dromen en wensen, haar opleiding en haar kinderen. Soms een korte pauze om de zichtbare emoties te verwerken. Vergeten zal ze nooit, zegt ze, maar vergeven misschien wel. Je moet ook niet té hard voor jezelf zijn. Applaus volgde.

Na deze avond dacht ik dat het dieptepunt van deze discussie wel bereikt zou zijn. Er werd met geen woord gerept over de gruweldaden van IS en Laura’s medeplichtigheid. Gelukkig waren auteurs Brenda Stoter Boscolo ( Het vergeten volk ) en Celal Altuntas aanwezig om de panelleden, ons in het publiek en Laura er aan te herinneren wat de Jezidi’s en al die andere slachtoffers van de Islamitische Staat zijn aangedaan. En om enig balans aan te brengen in dit programma dat voor de rest bestond uit lofzang en empathie voor een veroordeelde terrorist. ‘Ze heeft haar leven zo goed weer opgepakt!’

M. Maar toen zag ik dat Margriet van der Linden voor haar Kerstuitzending van Mensen met M. een gesprek zou voeren met Laura H. (en ‘generatiegenoot’ en Eurovisie-winnaar Duncan Lawrence). Deze uitzending spande de kroon. Van der Linden sprak op dezelfde eufemistische wijze als regisseur Marcus Azinni over het ‘ongelooflijke verhaal’ van Laura. En haar ‘waanzinnige ontsnapping’ uit ‘wat inmiddels bekend staat als’ het kalifaat. (Stond het destijds anders bekend, mevrouw Van der Linden?)

De onherkenbaar gefilmde Laura werd hartelijk begroet door Van der Linden: ‘Goed je te zien Laura. Hoe gaat het?’ De rest van de uitzending werd gekenmerkt door eenzelfde luchtige houding en depoging empathie en medelijden te wekken voor het kalifaatmeisje uit Zoetermeer. Zo kon Laura haar tekenkunsten laten zien. Eén daarvan was een zelfportret met blauw oog, of zoals Van der Linden het omschreef, van ‘een mishandelde jonge vrouw’.

In de uitzending van Mensen met M. werd Laura afgeschilderd als een rebels pubermeisje met een bewogen jeugd. Als een naïeveling die door haar dominante man werd gedwongen en geïndoctrineerd. Als een jonge vrouw die slechts op zoek was naar zingeving en geluk. En dit dacht te vinden in het theocratische paradijs van de Islamitische Staat. Nu volg ik de berichtgeving over Laura H. al een tijdje. En nog nooit heb ik haar verantwoordelijkheid horen nemen voor haar daden. Nog nooit heb ik haar afstand horen nemen van het jihadistische gedachtegoed. Nog nooit heb ik haar spijt horen betuigen. Telkens weer wordt de schuld bij iemand anders gelegd en elke keer zijn er mensen als Van der Linden die haar een platform bieden en haar neerzetten als slachtoffer. Schandalig!

Big Business Maar naast het morele faillissement van Margriet van der Linden en regisseur Marcus Azinni wil ik ook nog iets anders aankaarten. Het merk Laura H. is behoorlijk succesvol. Na de bestseller van Rueb – welke de Brusseprijs en de Hebban Debuutprijs binnensleepte – verscheen er een podcast, er komt een toneelstuk, een tv-serie en er zijn media-optredens en avonden zoals in de Balie waar Laura zelf aan het woord komt. En voor zover ik weet, werkt Laura nog niet. Dus hoe betaalt ze de rekeningen?

Wordt ze betaald om in de uitzending van Van der Linden te verschijnen? Of bij De Balie? Ze kan eisen dat er geen kritische vragen worden gesteld, dus kan ze ook een vergoeding eisen? Krijgt ze een percentage van de opbrengst van het boek van Rueb? Speelt ze een rol in de vormgeving van haar karakter in het toneelstuk of de tv-serie? Krijgt ze hier royalty’s voor? Heeft ze, met andere woorden, haar verleden als extremist en uitreiziger weten om te zetten in een lucratieve bron van inkomsten? Is het te naïef om te denken dat ze zonder enige vergoeding aan deze projecten meewerkt?

Wellicht krijgen we hier geen antwoord op. Maar het feit dat er niet duidelijk wordt vermeld dat Laura niet wordt betaald voor haar hulp en samenwerking zegt wat mij betreft genoeg.