De Oekraïnecrisis en het falend Geopolitiek Advies Complex

Het Geopolitiek Advies Complex is een verzamelnaam voor experts, opiniemakers en denktanks die onder invloed van westerse dominantie de actuele wereld duidt. Ruim een week geleden beleefde het complex zijn gloriedagen. Alom kon men van de woordvoerders van dit complex vernemen dat het Westen geconfronteerd zou worden met een inval van Rusland in de Oekraïne. Dat Europa slap is en geen weerstand kan bieden. Dat Europa het spel van de macht zal moeten leren spelen – niet alleen economisch maar ook militair – nu de VS zelf niet meer de allesoverheersende trom kan slaan. Regeringsleiders reisden af naar Oekraïne om steun toe te zeggen waarbij men aangaf dat ‘in het geval dat’ Rusland kon rekenen op harde sancties. (Ook premier Rutte was in Kiev en nam minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken als stagiair mee om te leren hoe je internationaal je neus moet laten zien.) Door de Europese slapte kon volgens de zelfbenoemde oorlogsverslaggevers Poetin gezien worden als de overwinnaar in het nieuwe schaakspel en het zou niet lang duren of hij zal ook de oorlogskaart trekken.

Er is nauwelijks in de media een ander geluid te horen geweest. Een nieuwe koude oorlog was geboren en geen redacteur wil te boek staan als ‘fout’ in deze oorlog.

We zijn nu een week verder en alle voorspellingen zijn verdampt. Ook het Geopolitiek Advies Complex – met als kernleden Clingendael, Adviesraad Internationale Vraagstukken, Haags Centrum voor Strategische Studies – laat niet van zich horen terwijl juist nu hele interessante ontwikkelingen gaande zijn. De nieuwe Duitse regering heeft zich niet laten opjuinen en kiest voor een dialoog met Rusland, niet zozeer vanwege het gas maar omdat het land geen oorlogsavontuur wil aangaan met een nabije buur. Macron van Frankrijk nam plaats aan een grote coronavrije tafel en wist Poetin te bewegen om te de-escaleren. Het is bijna onopgemerkt gebleven maar ook in Rusland stelden moedige burgers de kritische vraag of een oorlogsconflict nu wel het antwoord moet zijn op de wens naar internationale veiligheid.

Wat de crisis duidelijk heeft gemaakt is dat het geopolitiek debat volstrekt eenzijdig verloopt.

Alternatieven, zoals de nadruk op een dialoog, een werkelijke interesse wat de Russische bevolking momenteel beweegt en een meer historische, humane blik op de relatie Rusland-Europa, ontbreken vrijwel geheel. Waarom besteedt het Geopolitiek Advies Complex niet meer aandacht aan het leerzame onderzoek van Dominique Moïsi zoals opgeschreven in zijn boek De geopolitiek van emotie (2009)? Hierin lezen we dat landen worstelen met drie centrale, geopolitieke emoties: Vernedering, Angst en Hoop. Emoties die nu ook aan beide kanten van de crisis aanwezig zijn. Hij pleit voor het begrijpen van de emoties Vernedering (Rusland na de koude oorlog) en Angst (voor extremisme) en voor een strategie van Hoop die alle landen en continenten kunnen ontwikkelen. Het is een uitdagende aanzet die via onderzoek en uitwisseling concrete vormen moet krijgen. Zeker als we de strategie van Hoop verbinden met de strijd tegen klimaatverandering.

Hoe krijgen we de knop om? Ingezonden brieven schrijven, internationale ngo’s dwingen om een vredelievend beleid na te streven, politici bevragen om zo ruimte te scheppen voor alternatieven, geopolitiek onderwijs invoeren, studenten in hun protesten steunen en jonge wetenschappers buiten het Geopolitiek Advies Complex een stem geven. Maar bovenal niet collectief zwijgen bij crises die ons als voorboden van een oorlog worden voorgespiegeld. Europa is pas slap als het in de nieuwe oorlogsretoriek meegaat en nalaat creatieve alternatieven te vinden hoe vanuit ons continent nieuwe manieren van geopolitieke samenwerking kunnen worden beproefd.

Het huidige Geopolitiek Advies Complex is gezakt voor het examen. Ik ken de regels onvoldoende om te kunnen beoordelen of een herkansing mogelijk is.