De nieuwste dictatuur komt er aan

Dit houdt nooit meer op, kopte Omroep Brabant recent boven een artikel over files. Er kwam een deskundige aan het woord: "Mensen kiezen er zelf voor om ver van hun werk te wonen. Een uur rijden van je huis naar je werk vinden we tegenwoordig allemaal acceptabel. Maar het gekke is dat die mensen de grootste klagers zijn als ze in de file staan." 

Ik moest er aan denken toen ik deze week om vijf uur naar de supermarkt liep en er een gigantische file stond, zoals iedere dag, van kantoormensen die losgelaten werden. Ik keek naar de bedrukte, om niet te zeggen geërgerde gezichten achter de stuurwielen, hoorde het lawaai van de draaiende motoren, voelde de uitlaatgassen op mijn longen slaan en zag hoe het een automobilist allemaal te veel werd. Luid toeterend reed hij langs de file, tegen het verkeer in, met het risico van een ongeluk en een nog grotere chaos. Wie haast heeft, maakt al snel eigen regels. De anderen werden nog bozer. We worden geen leukere mensen van auto’s en zeker geen slimmere.

Iedereen weet dat de auto teruggedrongen moet worden. Het Amerikaanse concept dat ons na de Tweede Wereldoorlog door de bevrijder is aangedragen, dat alles en iedereen per auto bereikbaar moet zijn, is onhoudbaar en bezorgt veel overlast. Een mooi clipje uit Groningen maakte me dat nog eens duidelijk. Het gaat over een experimentele opstelling van verkeerslichten waarbij alle fietsers en voetgangers tegelijk mogen oversteken, in alle richtingen. Tegen het eind wordt opgemerkt dat stoplichten in het verkeer alleen maar nodig zijn als er auto’s zijn. Dat lijken de geïrriteerde automobilisten die ik zag niet door te hebben. Ze staan in de file omdat er stoplichten zijn die nodig zijn omdat zij in een auto rijden. Of zoals een mooie wijsheid luidt: je staat niet in een file, je bént de file.

Als we het probleem willen veranderen moeten we zorgen dat de auto zoveel mogelijk overbodig wordt. Door goed openbaar vervoer maar ook door steden anders in te richten. Het idee van de 15 minuten stad is er op gericht dat alles wat je nodig hebt binnen een kwartier lopen of fietsen bereikbaar is. Het betekent bijvoorbeeld dat je geen grote winkelcentra of ziekenhuiscomplexen meer bouwt aan de randen maar winkels en voorzieningen over de stad verspreidt.

Het concept is vooral bekend van Parijs, de stad die zo geplaagd werd door luchtvervuiling dat het autoverkeer verdeeld moest worden over even en oneven dagen al naar gelang het kenteken. Het bestuur neemt maatregelen om de stad aantrekkelijker te maken voor fietsers, voetgangers en openbaar vervoer. Met succes maar het leidt ook tot veel wrevel onder delen van de bevolking. In Nederland startte Utrecht er mee en droomt ook Amsterdam ervan. Erg lastig is dat niet want de Nederlandse steden zijn al klein en vrijwel iedereen heeft een fiets.

Prachtig zou je zeggen maar dan hou je geen rekening met de wappies en hun zielsverwanten. Altijd op zoek naar de nieuwe dictatuur grijpen ze de plannen gretig aan en verzinnen er een heel nieuwe draai aan. Woonwijken zouden zo veranderd worden in concentratiekampen die je niet meer mag verlaten, hebben ze bedacht. Dat slaat zoals gebruikelijk nergens op maar de fantasie blijkt besmettelijk en werd zelfs in het Britse parlement aan de orde gesteld door fabulerende politici zoals we die in Nederland ook hebben.

Ik geloof niet in complotten maar de auto-industrie, die eerder de energieslurpende SUV ontwikkelde als reactie op milieuwetgeving, zal er niet ongelukkig mee zijn. Dat is de ironie, die komisch zou zijn als het niet zo triest was: geen bevolkingsgroep wordt harder gebruikt dan de wappies, de mensen die zo bang zijn om gebruikt te worden.

Overigens zie ik het genot en veiligheid van de 15 minuten stad bedreigd worden door een andere ontwikkeling: de bakfiets-SUV die overal oprukt. Ze hebben parkeerplaatsen nodig, zijn een gevaar voor voetgangers, andere fietsers en maken van de berijders ongetwijfeld asocialen. Want net als bij auto's is met zo'n SUV-bakfiets iedere andere weggebruiker een obstakel voor de bestuurder. Al is het natuurlijk wel een verbetering ten opzichte van de dictatuur van de auto.