De nieuwe pensioenwet dwingt de meeste Nederlanders er toe belegger te worden

En dan moeten ze vaak genoeg de strategie voor hun pensioenpotje meebepalen terwijl ze er de ballen verstand van hebben. 

De leden van de Eerste Kamer waren dinsdagavond nog na etenstijd in hun afzichtelijke bankjes te vinden om de pensioenwet goed te keuren. Daar zijn ze nu van af. Die hebben ze in de maatschappij gedonderd. Wat staat ons te wachten?

Er is een groot gebrek aan actuarissen om de € 1500 miljard aan pensioengelden te verdelen over 20 miljoen potjes. Minister Schouten heeft de fondsen voor dit titanenkarwei al een jaar extra gegeven. Dat lijkt gezien de situatie op de arbeidsmarkt en de omvang van de operatie nogal krap. Ook maakt men zich bij de rechterlijke macht nu al zorgen over de golf aan procedures als pensioengerechtigden menen dat er bij de toedeling fouten zijn gemaakt. Laten we er niettemin van uitgaan dat het allemaal lukt.

De ideologische achtergrond van de nieuwe regeling is duidelijk: het beginsel van solidariteit heeft plaats gemaakt voor individuele verantwoordelijkheid. Je pensioen is gebaseerd op wat je zelf hebt belegd en het beweegt mee met de resultaten. Dit zal uiteraard grote schommelingen met zich mee brengen. Het aantal gepensioneerden neemt in de toekomst alleen maar toe. Zo kan een massale verlaging van de uitkeringen een economische crisis uitlokken of in ieder geval verdiepen. Ook kunnen pensioenpotjes voor bepaalde groepen kleiner uitvallen dan eerlijk zou zijn. Dat geldt in ieder geval voor veertigers. De Volkskrant, de NRC en Trouw leggen uit wat wordt geprobeerd om die oneerlijkheid en schokkende schommelingen te voorkomen. Pensioenfondsen moeten buffers aanhouden om pensioengerechtigden te compenseren die er door de hervorming zelf bekaaid van af komen. Bij elkaar is daarvoor € 65 miljard nodig.

Daarnaast bepalen werkgevers en werknemers per pensioenfonds in onderling overleg hoeveel geld ze achter de hand zullen houden voor het dempen van aan de beleggingsresultaten gebonden schommelingen. Dit heet solidariteitsreserve. We zien in deze oplossing een glimp van de polder. De kern van de zaak is immers individualisering van de pensioenen maar daarnaast blijft er nog een stukje collectief bestaan.

De fondsen kunnen voor een belangrijk deel zelf bepalen hoe met de potjes wordt omgegaan. Zo is het mogelijk alle deelnemers door middel van een schuifje op hun persoonlijke pensioenpagina te laten bepalen of er voor hen avontuurlijk dan wel conservatief belegd moet worden. Nu al is het fonds voor de kappers dat aan het voorbereiden. Het instellen van zo’n schuif kan de uitkomst zijn van een risicopreferentieonderzoek. Het bedrijf TKP – onderdeel van Aegon en binnenkort van ASR – verzorgt al sinds jaar en dag de uitbetaling van de pensioenen voor een groot aantal fondsen. Het heeft een tool ontwikkeld om de risicobereidheid van pensioenspaarders te meten. Ze krijgen allemaal een scenario voorgelegd op grond waarvan ze dan een beslissing kunnen nemen over de mate van risico die het beleggingsfonds bij het beheer van hun potje mag nemen.

Rond de millenniumwisseling maakte Aegon reclame met het product spaarbeleg. Van sparen was geen sprake. Je inleg bestond uit rentebetalingen voor leningen waarmee Aegon belegde en als het mis ging, werd je met een enorme schuld geconfronteerd. De term spaarbeleg was dan ook misleidende reclame. Het eindigde allemaal voor de rechter.

Zo lijkt in het licht van het bovenstaande de term sparen voor je pensioen ook misleidend. Je belegt. Of liever gezegd: je laat anderen het geld dat je verplicht hebt afgedragen, beleggen. Je bepaalt zelf hoe risicovol dat gebeurt. De nodige pensioenfondsen besteden dat beleggen uit aan grote vermogensbeheerders, zoals de multinational Blackrock. Net zoals ze derden de pensioenen laten uitbetalen. Daar hangt een stevig prijskaartje aan. Deelnemers brengen dat wel op maar het komt niet in de pensioenpotjes terecht.

De nieuwe wet maakt miljoenen Nederlanders tot individuele beleggers, die meestal in zee moeten gaan met een door het pensioenfonds gekozen vermogensbeheerder Wie keuzes moet maken met behulp van een risicoprefentiescenario of zo’n schuifje, kan dat alleen maar op gevoel doen want de meeste Nederlanders hebben geen verstand van beleggingen of het meten van het sentiment op de beurs.

Als ze dan later geconfronteerd worden met diepe dalen in plaats van de verhoopte hoge toppen, is het lekker ‘eigen schuld dikke bult’. Het doet denken aan de slimme tussenpersoon die tegen onnozele halzen zegt: “Ik geef je kans om mee te doen met de grote jongens”.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de kinderen van Kaag.