De nieuwe BRICS-bank, de Wereldbank en armoede

Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika hebben een nieuwe investeringsbank opgericht. Voor sommigen een manifestatie van nieuwe economische verhoudingen in de wereld. Anderen zien er een vlucht in voor de strenge regels die de Wereldbank haar klanten zou opleggen. De nieuwe BRICS-bank zal haar hoofdkantoor in Shanghai vestigen. De bank wil investeren in de infrastructuur van ontwikkelingslanden en een alternatief zijn voor de Wereldbank die gedomineerd wordt door de Verenigde Staten. Er is een portefeuille van 100 miljard dollar voor het financieren van projecten en een reserve van nog eens 100 miljard dollar beschikbaar. Daarnaast is China een ontwikkelingsbank gestart voor investeringen in infrastructuur in landen in de eigen regio met een startkapitaal van 50 miljard dollar.

President Kim van de Wereldbank heeft de BRICS-bank bij haar opening gemaand tot het naleven van minimale internationale milieu en sociale richtlijnen. Die aanmaning is alleen overtuigend wanneer de Wereldbank zelf haar regels beter maakt en niet de sociale- en milieuverplichtingen voor haar klanten naar beneden bijstelt. Toevallig heeft Kim afgelopen week het ontwerp van nieuwe sociale- en milieurichtlijnen ter goedkeuring gestuurd aan de bewindvoerders, waaronder de Nederlander Frank Heemskerk. Wij, dat zijn organisaties die de Wereldbank monitoren, hebben daar eens goed naar gekeken.

Met de nieuwe set regels is nog steeds van alles mis. De Wereldbank kan nog steeds investeren in een land als Tsjaad, waar de militaire junta de inkomsten van een oliepijpleiding gebruikt om er wapens mee te kopen. Dat gebeurde eerder met de oliepijpleiding van Tsjaad naar Kameroen. Ook een investering in een dam in Laos als de Nam Theun, die een voor de wereld uniek naaldbos onder water zette, kan nog steeds. Of steun aan landhervormingen en het verlenen van landconcessies voor plantages aan particulieren, zoals in Cambodia, waardoor duizenden mensen van hun land zijn verdreven.  

Stel nu dat je tot voor kort houten boten bouwde in Laos. Het bouwen van boten is een ambacht. Het varen op de rivier, is een kunde van vader op zoon overgedragen. Met geld van de Wereldbank is een enorme dam in de rivier gebouwd. Het verplichte milieuonderzoek voor de dam was door de Laotiaanse overheid al goedgekeurd, voordat het rapport was geschreven. Er worden ziekten overgebracht door larven, muggen en slakjes, in en rondom het stilstaande water. Jijzelf bent van je klandizie beroofd. Je vrouw heeft sinds kort rivierblindheid, opgelopen tijdens het wassen in de rivier, en het aantal mensen met malaria in het dorp stijgt. De rivier heeft een culturele waarde, en met het verdwijnen van het boottransport, de botenbouwers, verdwijnt een hele cultuur. Je ontredderde buren zoeken hun toevlucht tot illegale houtkap, stroperij of drugsproductie. De toegangswegen naar de dam hebben het voor stropers van buitenaf gemakkelijker gemaakt. Dit kan allemaal nog steeds gebeuren met de nieuwe richtlijnen van Kim.

De Wereldbank wil het zogeheten ‘Free, Prior and Informed Consent’ hanteren. De regering van Laos moet die krijgen van de lokale bevolking voor een project op het grondgebied van deze mensen. Maar die toestemming hoeft weer niet wanneer de Wereldbank het Laos toestaat met parallelle regels voor die van de Wereldbank te komen, bijvoorbeeld voor in gebieden waar een etnisch conflict dreigt. Consensus wordt daarbij soms gewapend afgedwongen. De bank vertrouwt een overheid die onbetrouwbaar is: die milieuactivisten spoorloos laat verdwijnen, die rivieren afdamt zonder rekening te houden met de woon- en verblijfplaats van etnische minderheden, die golfbanen voor rijke toeristen bouwt, maar niets doet aan de meest basale gezondheidszorg voor haar eigen bevolking en geen maatregelen neemt om kindersterfte door ondervoeding en diarree tegen te gaan.

De Wereldbank heeft de allerarmsten als doelgroep gekozen. Om deze groep te bedienen worden al die dammen en pijpleidingen gebouwd en vrije economische zones ingericht. Maar deze lossen de armoede van de mensen lokaal lang niet altijd op, zij kunnen deze zelfs verergeren. Zou het erger zijn om dit soort projecten door de Chinezen te laten financieren, samen met de andere BRICS landen? Zij hanteren volgens de Wereldbank geen regels. Maar vraag aan een Chinese milieuactivist of een getroffen boer wat de Wereldbank zou kunnen doen om dat te veranderen, dan is het antwoord zeer stellig: geef het goede voorbeeld aan Chinese banken. Die hebben regels voor hun banken opgesteld in de vorm van Green Credit Policies. De bewoordingen daarvan zijn nu nog vaag en weinig verplichtend. De Wereldbank moet nu niet voor een zelfde onduidelijke taal kiezen, maar het goede voorbeeld geven met duidelijke en bindende regels. Daarmee kan armoede echt worden bestreden.

Pieter Jansen Both ENDS Pieter Jansen werkte samen met de Chinese organisatie Green Watershed aan het eerste onderzoek ooit naar de houding van Chinese banken ten opzichte van milieu.