De Nederlandse staat moet mede-eigenaar worden van Tata Steel

En zo is daar het rapport: ‘Hoe Tata Steel Nederland te verduurzamen?’ De externe adviseurs Hans Wijers en Frans Blom kregen opdracht van de minister van Economische Zaken en Klimaat om een aantal scenario’s voor de toekomst van Tata Steel Nederland uit te werken. In de brief van de minister aan de Tweede Kamer werd de openbare versie van het rapport toegelicht: “Tata Steel Nederland staat voor een grote opgave, op het gebied van CO2-reductie, de vermindering van stikstof uitstoot en de vermindering van de impact op de leefomgeving.” 

Strategische autonomie
Uit het rapport Wijers/Blom blijkt dat de staalindustrie van belang is voor de strategische autonomie van Nederland en Europa. We maken dagelijks gebruik van staal en het is onmisbaar voor bijvoorbeeld het bouwen van huizen, bruggen en auto’s. Controle over de toeleveringsketen van staal, via productie en hergebruik op eigen bodem, is van strategisch belang voor Europa. Tata Steel Nederland kan door zijn aantrekkelijke ligging een sterke concurrentiepositie veroveren als producent van Groen Staal. Haar ligging aan de Noordzee, dicht bij een diepzeehaven en een aanlandingsplaats voor wind op zee. Randvoorwaardelijk voor deze sterke concurrentiepositie op de lange termijn is wel dat Nederland de ambities voor lokale productie van duurzame energie weet te realiseren.

Verschillende routes
Wijers/Blom schetsten verschillende routes. Opvallend is dat er een geschetst wordt waarin volledige sluiting van Tata Steel in IJmuiden wordt benoemd. Wijers/Blom stelden dat ‘uitkoop en saneringskosten’ 12 miljard euro zouden kosten. Het risico ligt volgens Wijers/Blom kennelijk bij de staat. Zij formuleerden dat dat een groot verlies van banen zou betekenen en weliswaar reductie van de overlast zou geven maar dat het negatief zou uitpakken voor het vestigingsklimaat en de nog te maken maatwerkafspraken in de industrie.

Als je dit bedrag op je in laat werken dan zijn alle andere bedragen peanuts. De meest serieuze route is het voorstel van Tata Steel Nederland met haar Groen Staal-plan máár dan wel met een snellere vergroening, waar het kabinet voor lijkt te kiezen. Dat moet leiden tot een versnelde reductie van geur, grofstof, fijnstof en PAK's voor 2030. En Wijers/Blom geven aan dat de Kooks- en Gasfabriek II een paar jaar eerder dicht moet dan nu in 2029 gepland.

De maatwerkafspraken zouden de staat - in eerste instantie - ruim geschat tussen de 0,5 en 2 tot 3 miljard euro gaan kosten. Wat de eigenaar van Tata Steel zelf gaat bijdragen is nog volstrekt onduidelijk. Het wordt nu toch echt tijd dat de Indiase eigenaar ook eens duidelijk maakt wat hun financiële bijdrage zal zijn in de vergroening van het staalbedrijf.

Het huidige kabinet gaat Tata Steel waarschijnlijk steunen. Wijers en Blom geven daar genoeg argumenten voor. Maar een volgend kabinet zal hier een definitieve klap op moeten geven. Als het om grootschalige innovaties en renovaties gaat heeft Tata Steel een niet al te beste track record. De operatie naar Groen Staalfabrieken is van een grote omvang en complexiteit. De geraamde kosten zouden uiteindelijk wel eens veel hoger uit kunnen pakken met evenredig uitstel in de tijd. Dat gebeurt bij alle grote projecten zoals de renovatie van de Afsluitdijk of de Zeesluis IJmuiden.

Wat gebeurt er dan? Wat doet dan het zittende kabinet? Met het gegeven dat bij sluiting van de staalfabriek in IJmuiden de staat 12 miljard euro moet ophoesten - vanwege uitkoop en saneringskosten - kan Tata India de Nederlandse overheid eindeloos gijzelen.

Er is veel voor te zeggen dat de overheid meer zeggenschap krijgt en aan het stuur komt. Dan is een staatsaandeel bij een bedrijf met een enorme strategisch en maatschappelijk belang - wat de staalfabriek is - voor Nederland zeer wenselijk. De toekomstige waarde van de staalfabriek in IJmuiden wordt volledig bepaald door de inbreng van Tata India en de bijdrage van de Nederlandse overheid voor het CO2-neutraal maken en verduurzamen van de onderneming.

Er is dus veel voor te zeggen dat de Nederlandse overheid haar deel van de toekomstige waarde van ‘IJmuiden’ terugziet door middel van een evenredig deel in het eigendom van de staalfabriek. De verhouding waarin de Nederlandse overheid en Tata India bijdragen in de kosten van de ombouw, zou de verhouding moeten zijn in het eigendom van deze twee partijen. En dan niet - zoals je vaker ziet door de staalfabriek IJmuiden - vol te laden met schulden.

De Nederlandse overheid als medeaandeelhouder heeft veel voordelen. Om enkele te benoemen: de overheid kan beter toezien op het zo goed mogelijk besteden van de subsidie die zij verleent, en de overheid profiteert ook mee van de resultaten van de ombouw in plaats van dat deze helemaal Tata India ten goede te laten komen. De prijs van het staalbedrijf ligt rond 2.5  miljard euro (boekwaarde). Bij een inleg door de Nederlandse staat van 1 miljard euro ontstaat er ruime zeggenschap. En de grote pensioenfondsen ABP, Zorg & Welzijn, Bouw, PMT en PME, willen de handen inéén slaan en miljarden investeren in de Energietransitie. Zij pleiten voor samenwerking tussen de private sector, pensioenfondsen en de overheid.      

Terug naar de Koninklijke Hoogovens in een nieuwe stijl. De staalfabriek zou minder afhankelijk moeten zijn van enkel het produceren van staal. Het staalbedrijf is meer levensvatbaar als het gekoppeld wordt aan een windmolen-hub met andere duurzame activiteiten. Dat lijkt mij een veiliger gevoel om de groene transitie bij het enige staalbedrijf van Nederland in te gaan dan als oneindige subsidiegever.

Roel Berghuis is voormalig FNV vakbondsbestuurder bij de Nederlandse Spoorwegen en Tata Steel Nederland