De massamoord in Boetsja is niet 'typisch Russisch' en helaas ook niet de eerste

Boetsja's zijn overal te verwachten waar jonge, slecht getrainde mannen het vuur in worden gestuurd. 

Oorlog is een beestachtig bedrijf. Schone oorlogen bestaan niet, Dat heeft het bloedbad in Boetsja voor de zoveelste keer bewezen. We zullen de komende tijd over nog meer gruwelen horen. Het is van wezenlijk belang dat er zo snel mogelijk onafhankelijk onderzoek op gang komt die de oorlogsmisdaden in Oekraïne uitgebreid en zo precies mogelijk documenteert: daarbij gaat het er steeds om de daders te identificeren en de officieren die voor hen verantwoordelijk waren tot en met het Russische oppercommando. De wereld moet hun namen kennen.

We zullen in het Westen geneigd zijn dit soort bloedbaden in verband te brengen met het karakter van Poetins strijdkrachten of  zelfs met de Russische volksziel. Dat verhaal zit dan als volgt in elkaar: die lui leven daar al tien eeuwen lang onder de knoet van tirannieke heersers. Ze zijn niet anders gewend en inmiddels willen ze niet anders. Rond 1900 wisten ze het al, de gecoiffeerde reizigers die in Hoek van Holland de Nord Express naar Sint Petersburg of Moskou namen. Op station Wirballen werd het gevaarlijk. Daar maakte de Pruisische orde en discipline plaats voor de Russische spoorbreedte en nonchalance bij het aanvegen der perrons. Daar begon een andere wereld met onvoorspelbare uniformdragers en een niet te ontcijferen schrift. Of zoals men toen zei: daar houdt Europa op en begint Azië. Het station bestaat nog steeds en ligt op de grens tussen Litouwen en Rusland. Wellicht roept het nu vergelijkbare gevoelens op. 

Het leger van deze barbaarse wereld bestond uit afgestompte door een ijzeren discipline van elk gevoel ontdane boerenjongens. Ondanks de glasheldere bevelslijnen was de organisatie een zootje. De soldaten waren slecht bewapend en gevoed. Tegelijkertijd was elke moraal, elk greintje fatsoen en medelijden er uit geslagen. Aan het front stierven ze als vliegen. Ze kenden van hun kant geen genade. Na de revolutie van 1917 nam het Rode Leger deze traditie over. Gruwelen en oorlogsmisdaden begeleidden de opmars naar Berlijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. Boetsja was dan ook te verwachten. Het maakt onderdeel uit van de Russische oorlogsvoering. 

Dat laatste is een gevaarlijke generalisatie. Boetsja's zijn overal te verwachten waar  jonge, slecht getrainde mannen het vuur in worden gestuurd. Als er eenmaal genoeg kameraden door de vijand voor hun raap geschoten zijn, als elke stap die je zet je laatste kan zijn, dan nemen wraakgevoelens de overhand. Het is door het nieuws over de oorlog een beetje ondergesneeuwd, maar nog geen twee maanden geleden verschenen zeer uitvoerige studies over het gedrag van de Nederlandse strijdkrachten in Indonesië tussen 1945 en 1950. Ook hier ging het om een slecht getraind leger, dat afgeschreven Engelse legeruniformen droeg, soms met de kogelgaten en de bloedvlekken er nog in. De meeste wapens kwamen eveneens uit de Britse dump. Het wangedrag van die Nederlandse soldaten deed niet onder voor wat Russische rekruten nu in Oekraïne aanrichten. Datzelfde gold voor de structurele misdragingen van het Franse leger tijdens de opstanden in Algerije en op Madagascar, waar wellicht honderdduizend slachtoffers vielen bij het neerslaan van de rebellie in 1947.

Een ander voorbeeld: het gedrag van het Amerikaanse leger tijdens de oorlog in Vietnam met het bloedbad van My Lai als triest dieptepunt. Nadat deze oorlogsmisdaad door de Amerikaanse journalist Seymour Hersh onthuld was, verscheen de verantwoordelijk officier, William Calley voor een rechtbank die een levenslange gevangenisstraf oplegde. President Nixon gelastte zijn onmiddellijke vrijlating waarna een nieuw proces volgde. Calley kwam er af met tien jaar waarvan hij een derde in de vorm van huisarrest uitzat. Hij trouwde en ging in de juwelierszaak van zijn schoonvader werken, waar hij zich tot kenner van edelstenen ontwikkelde. Ook kreeg hij een licentie voor het makelaarsvak. In 2009 hield  Calley een toespraak voor de Kiwanis, een Rotary-achtige organisatie. Daar betuigde hij spijt. Er ging geen dag voorbij dat hij niet aan het bloedbad dacht, zo vertrouwde hij zijn publiek toe.

Dat ongeveer is het lot van oorlogsmisdadigers als zij niet in handen van de vijand vallen. Ook in Nederland gold straffeloosheid voor wat in Indonesië was bedreven. Pogingen om daders ter verantwoording te roepen, werden gesaboteerd zoals de historicus Maurice Swire onlangs aantoonde in zijn gedetailleerde studie De Indische Doofpot. 

Pas nu de daders bijna allemaal letterlijk op het kerkhof liggen, komt de waarheid in haar volle omvang ter tafel. Zo gaat dat met de meeste oorlogsmisdadigers. Zij leven zwijgend met hun herinneringen. Ze zouden hun gruwelijke geheimen het liefst meenemen in het graf. Zo zal het opnieuw gaan en dat is niet typisch Russisch. Net zo min als het bloedbad zelf dat is. 

Oorlog is een barbaars bedrijf. Er bestaan geen schone oorlogen. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis