De leegte op rechts
Regelmatig krijgt Links het verwijt dat door het ontbreken van een goed Links verhaal, (extreem) rechts kan groeien. Het is een drogargument dat gehanteerd wordt om te verhullen dat de werkelijke leegte op Rechts is.
Na het technocratische centrumkabinet-Paars, ontstond de ruimte voor een opportunist als Fortuyn. Als een messias die het volk zou verlossen, wist hij een aanzienlijk deel van de kiezers aan zich te binden. Of hij ooit die belofte had kunnen inlossen, zullen we nooit weten. Wat wel duidelijk is, is dat de kiezers die hij aansprak sindsdien zwerven van de ene partij naar de andere. Vele partijen trachtte sindsdien de rol en belofte van Fortuyn over te nemen. Maar meer dan 20 jaar later is de 'leegte' op Rechts oorverdovend.
We hebben de afgelopen 20 jaar vele partijen langs zien komen. En bijna even zoveel weer zien verdwijnen. Na de LPF kwamen o.a. Groep Nawijn, EenNL, Trots op Nederland, Forum voor Democratie, JA21 en de PVV. Op dit moment weten alleen JA21 en PVV zich te handhaven. De overige partijen zijn door schandalen en opportunisme ten onder gegaan. De snelle opkomst, ontbreken van een goed partijkader en een structuur die opportunisten eruit filtert en werkelijke kwaliteit omhoog laat komen. Maar ook het ontbreken van een coherent inhoudelijk verhaal, een visie op de toekomst van Nederland ontbreekt elke keer.
Wat deze partijen allemaal verbindt is dat zij zichzelf zien als erfgenaam van Fortuyn. Pim Fortuyn kapittelde de zittende macht omdat het geen aandacht had voor het verval van de maatschappij. Daarbij werd de migrant als zondebok bestempeld. Sindsdien is dat het belangrijkste thema van alle partijen die op Rechts zijn opgedoken en weer verdwenen. Andere standpunten werden vooral voor de vorm erbij bedacht. Het was vaak een samenraapsel van linkse en rechtse standpunten. Maar in tijden van verandering, onrust en een overheid die steeds verder terugtrok, sloeg de zondebokpolitiek van extreem rechts bijna vanzelf aan.
Enige tijd bleef de invloed en macht van extreem rechts beperkt omdat rechtse partijen als VVD en CDA tegenwicht boden. Rechtse kiezers die het racistische karakter van extreem rechts te ver vonden gaan, konden nog terecht bij VVD en CDA. Het CDA werd echter het eerste slachtoffer. Een christelijke partij die zijn steven wendt naar extreem rechts, in de illusie om zo kiezers aan zich te binden. Het moest wel verkeerd aflopen. Een diepe scheuring binnen het CDA. En een immens electorale afstraffing die tot op de dag van vandaag niet hersteld is.
De VVD wist dankzij Rutte lange tijd de deur dicht te houden. Rutte wist de verbaal sterke Wilders van zich af te houden en hield de deur voor verdere samenwerking potdicht. Hierdoor bleef de radicaal rechtse flank van de VVD aan boord. Hoe kwetsbaar de VVD is, bleek wel toen Yesilgöz de deur naar de PVV openzette. Yesilgöz trapte met open ogen in de extreem rechtse val. Extreem rechts heeft maar one issue: migratie. De rest is bijzaak. Omdat PVV issue owner is van Migratie, maakte de VVD geen schijn van kans. En Wilders wist het slim te spelen door zich te opponeren jegens Timmermans.
Wat de VVD en CDA opbreekt is dat er op extreem rechts geen verhaal is. Het is zondebokpolitiek waarbij de migrant het moet ontgelden voor alle problemen die spelen in onze maatschappij. Omdat dit verre van de realiteit is, onstaat een vicieuze cirkel. De basis van deze zondebokpolitiek vindt zich in een oerconservatieve opvatting van de maatschappij. Een waar de blanke maatschappij, met het m/v-gezin als middelpunt, als ideaal wordt gezien. Feitelijk het ideaalbeeld van het traditionele christendom. Alles wat anders is, wordt als een bedreiging aangemerkt. Dit conservatisme slaat aan bij een aanzienlijk deel van de bevolking dat genoeg heeft van alle verandering, onrust en de oplopende problemen in onze maatschappij. Er is een nostalgisch verlangen naar een wereld van de jaren '50. Ook al klopt ook dit beeld niet. Extreem rechts is erg effectief in het creëren van een beeld van de jaren '50 waar eigenlijk niemand tegen kan zijn. Dat maakt het ook zo moeilijk om dit frame te bestrijden.
De werkelijke problemen veranderen niet door deze te ontkennen of alle schuld in de schoenen van migranten te schuiven. Arbeidsmigratie levert zeker in verschillende steden en dorpen problemen op, maar zonder arbeidsmigratie blijft veel werk liggen. De vergrijzingsgolf noopt ons tot alternatieven, omdat anders onze welvaart met grote stappen achteruit gaat. Klimaat- en biodiversiteitsverval los je niet op door het probleem te negeren. De consequenties zijn vergaand als we dit niet aanpakken. En de vele andere uitdagingen, zoals in de zorgsector, gaan niet vanzelf weg als je migratie aan banden legt. Sterker, als je alle migranten weghaalt of in elk geval sterk inperkt, krijgen we dezelfde toestanden als nu in de UK.
Dat is de leegte van Rechts. Problemen eenzijdig toewijzen aan migranten, het negeren van de werkelijke oorzaken en toekomstige uitdagingen die nu lastige keuzes vereisen. Naar Links wijzen als de grote vijand van 'het volk' maakt het frame compleet. Het is niet dat Links geen verhaal heeft, maar de vele uitdagingen betekenen een complex verhaal dat zich niet laat verwoorden in een simplistische slogan. Met het met de vuist op tafel slaan is nog nooit een probleem opgelost. Laat staan dat je daarmee andere partijen aan boord krijgt. Extreem rechts houdt de kiezer een illusie van eenvoud voor die in de realiteit uiteindelijk gelogenstraft wordt. Dat is wat alle Fortuyn-adepten elke keer weer opbrak. En in de komende kabinetsperiode kan ook Wilders zich niet meer verschuilen. De frames van 20 jaar extreem rechts zullen nu getoetst worden aan de realiteit. Waarbij de coalitie niet hoeft te rekenen op een redding door de oppositie. Van der Plas heeft al gemerkt hoe dat werkt toen ze met veel ophef richting Brussel ging, en met hangende pootjes terugkwam.
De rechtse kiezers zullen zich niet massaal tot Links wenden. Kiezers switchen niet zomaar van politieke oriëntatie. Wel is er een lichtpunt te zien in dat het CDA langzaam weer naar het midden kruipt onder leiding van Bontenbal. Het is afwachten wanneer bij de VVD het kwartje valt. Binnen de VVD is wel degelijk onrust. De JOVD snapt het al. De Europese Liberalen keren zich tegen de VVD. Dus stort de VVD zo direct in elkaar of neemt de VVD tijdig afscheid van Yesilgöz. Want de groei van extreem rechts wordt niet gestopt door een goed verhaal van links, maar alleen als centrum rechtse partijen een dam vormen tegen extreem rechts. En dat betekent het eerlijke verhaal vertellen.