De kritiek op de erotische roman Mimosa weerspiegelt een nieuw puritanisme

Heel lang geleden, voordat het internet was uitgevonden, had je bij ons in de streek maar twee manieren om goede Afrikaanse muziek te beluisteren. Op vrijdagavond zond de Franstalige radio van België een programma met wereldmuziek uit, dat ik trouwhartig met mijn cassetterecorder opnam. Daarna ging ik naar Rotterdam. Op de  Witte de Withstraat  was – onderin het gebouw, waar nu de Bazar zit als ik mij niet vergis - , een zaal waar vrouwen naar toe kwamen die op  donkere, liefst Afrikaanse mannen vielen. Zij dansten daar bijkans tot in de ochtend op de laatste Nigeriaanse en Ghanese hits. Ik ging daar graag een uurtje heen voor de muziek want voor mij hadden die vrouwen geen enkel  oog. Tegenwoordig pak ik dat anders aan. Youtube staat vol prima Afrikaanse muziek of  anders zet ik wel een zender uit Accra aan of zo.

Op de schouders van deze vrouwen staat de jonge schrijfster Mette Maria van Dijk die met haar eersteling Mimosa een roman heeft geschreven over het aan de haak slaan van zwarte jongens. De instagrampagina van haar uitgever – Prometheus – liep onmiddellijk vol met heftige verwijten. FunX belde de schrijfster om haar ter verantwoording te roepen. Dit alles heeft te maken met de eerste zin van de achterflap. ¨Maria is student aan een kunstacademie. Omdat ze graag met gangsters naar bed gaat, vraagt ze haar ouders een appartement voor haar te kopen in de Bijlmer.¨ Ook de tweede zin in de roman zelf is inmiddels berucht. ¨Ik wil in de Bijlmer wonen zodat ik al mijn zwarte buurmannen kan neuken¨

Vrijwel niemand van de critici had het boek daadwerkelijk gelezen, zelfs niet de eerste twee hoofdstukken die de uitgever als lekkermakertje on line heeft gezet. Velen gaven dit ook openlijk te kennen, zoals de interviewers van FunX die Mette Maria van Dijk  voor hun microfoon ter verantwoording riepen.

Het oordeel was duidelijk: Mette Maria van Dijk heeft een racistisch en seksistisch broddelwerkje uitgebracht waarin zwarte mannen als seksuele gebruiksvoorwerpen worden voorgesteld. Van de Bijlmer schetst zij een groteske karikatuur als zou deze wijk het speelterrein zijn van verslaafden, drugscriminelen en straatrovers. Alles bij elkaar is het volgens de critici een zeer beledigend boek, dat in deze tijd niet verder had mogen komen dan de prullenbank van de uitgeverij.

Nogmaals: dit oordeel kwam op de dag van de presentatie tot stand zonder dat de critici het boek gelezen hadden. Het is in zijn soort al veroordelenswaardig. Je hoeft het niet te lezen om het bij voorbaat af te wijzen.

Wie de proefhoofdstukken op de site van Prometheus bekijkt, ziet al gauw hoe de vork in de steel zit. We hebben hier te maken met een oud en gevestigd genre in de Europese literatuur: zogenaamde erotische bekentenissen. In zulke werken is de hoofdpersoon een dame die aan de lopende band heren het bed in haalt om zo haar spannende fantasieën waar te maken. Over het algemeen behoren de heldinnen in zulke romans tot de haute bourgeoisie. Dat heeft te maken met de geloofwaardigheid van het verhaal. De heldin heeft geen geldproblemen en kan zich dus financieel alles veroorloven om met de gewenste persoon in het gewenste bed te belanden. Het is haar daarbij niet om de liefde te doen maar om lekkere seks.

Ook dit komen wij tegen in Mimosa. Moeder kan zo vier ton uittellen voor een appartement in de Bijlmer. Soms is er nog een bijkomende karakteristiek: haar vrijheid staat in scherp contrast tot de benepenheid van de omgeving. De gereformeerde grootouders en de zogenaamd verlichte ouders moeten zich verhouden tot het vrijgevochten gedrag van de heldin.

Je hoeft maar even aan de boom der literatuur te schudden of zulke verhalen vallen eruit.

Er zit nog een element in het boek. Net als Lady Constance Chatterley uit het beroemde boek van D.H. Lawrence valt de hoofdpersoon uit Mimosa op mannen met een ruwe inborst. Ze doorbreekt de standen- en de klassen in de maatschappij, niet uit revolutionaire overwegingen maar om een lekkere bonk spieren te vinden, om de kwaliteit van het erotische spel. Tussen de regels door: seks met filosofen etc. is waarschijnlijk niks. Die liggen er teveel bij te denken.

Aan al deze kenmerken voldoet Mimosa. Omdat de hoofdpersoon op zwarte mannen valt, plaatst Mette Maria van Dijk haar verhaal in de Bijlmer.

Toegegeven: iedereen in de Bijlmer is onbezoldigd handhaver. De trottoirs zijn brandschoon. Het gezinsideaal wordt er niet alleen levensbeschouwelijk of religieus maar ook in de praktijk hoog gehouden.Je kunt dat  zien uit de vele gelukkige gezinnetjes die in de Amsterdamse Poort hun boodschappen doen. Toch is het moeilijk te doorgronden waarom een schrijfster dan niet deze buurt en zijn bewoners mag gebruiken om er haar erotische fantasieën in te situeren. Juist het contrast met de werkelijkheid geeft de handelingen een dimensie extra. 

Is dat genoeg om een boek bij voorbaat te veroordelen? Zijn de critici van Mette Maria van Dijk bang dat de lezers in al die brave huisvaders écht een dienaar van Eros zien en zo ja, waarom zou dat erg zijn? Natuurlijk, het is in strijd met de benepen opvattingen en de dubbele moraal van het Victoriaanse tijdperk maar hadden wij die niet overwonnen?

Van Dijk wordt verweten dat zij de zwarte mannen in de Bijlmer als seksobject neerzet. Los van de vraag of dit na  lezing van het hele boek daadwerkelijk stand houdt, zit er toch wel een merkwaardige kant aan deze bewering want er wordt bij verteld dat zij als zodanig gebruikt worden omdat zij zwart zijn.

Dergelijke redeneringen vond je een jaar of veertig ook in de preutse sectie van het feminisme. Daar verzette men zich tegen schoonheidswedstrijden en het gebruik van meisjes als blikvanger in reclames, want dan werden zij als seksobject gebruikt. Deze kritiek kreeg toen al bijval uit orthodox-christelijke en fundamentalistisch islamitische hoek: onder het mom van de vrijheid worden vrouwen tot gebruiksartikel gereduceerd en in allerlei stadia van naaktheid aan het publiek tentoongesteld.

Ging het eerst om gender, nu wordt (ook) huidskleur in het geding gebracht. Dit alles speelt zich af in de gedachten van mensen die het gedrag van anderen willen veroordelen, niet dat van zichzelf. Het gaat er steeds om anderen te beschermen tegen een lot dat men zichzelf indenkt. Als in dat boek  een meisje en een zwarte jongen seks hebben voor het lekker, dan wordt die jongen altijd uitgebuit, wat hij er zelf achteraf ook van vindt. Zo zit het nu eenmaal in elkaar. Hier is qualitate qua sprake van een immoreel contact.  

Zo komen de Victoriaanse preutsheid, de dubbele moraal, de benepenheid en de taboeïsering van de seks als smokkelwaar mee in de grote emancipatiebewegingen van onze tijd op het punt van gender, huidskleur en etnische afkomst.

Je ziet de nieuwe onvrijheid overal in de maatschappij opduiken: als kunstwerken worden verwijderd omdat men vreest dat anderen zich eraan zullen ergeren. Als na het sporten onder de douche angstvallig de onderbroek wordt aangehouden, als teksten van vroeger worden nagevlooid op passages ¨die nu niet meer kunnen¨. Er is maar één woord voor: fatsoensrakkerij

De vrouwen uit de Witte de Withstraat die destijds nadrukkelijk niet voor mij naar de Afrikaanse disco waren gekomen, zijn nu merendeels in de zeventig en misschien wel tachtig. Zouden ze zich net zo ongemakkelijk voelen als ik met de herrijzenis van het puritanisme?

Nota bene en voor alle duidelijkheid: dit is geen bespreking van Mimosa. Dit is een bespreking van wat een boek kan overkomen nog voor men kans heeft gekregen het te lezen. Dit is een stuk over de tijdgeest.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: universiteiten en vrijheid van meningsuiting

cc-foto: Kitty DuKane