De kracht van linkse woede

Decennialang al hoor ik over het belang van verjonging, dat de toekomst aan de jeugd is, aan vrouwen en dergelijke. Toch wordt de progressieve beweging nog opvallend vaak geleid door oude mannen. Frans Timmermans in Nederland, Joe Biden in de VS, Jean-Luc Mélenchon in Frankrijk, António Costa in Portugal en tot voor kort Jeremy Corbyn bij de Britten.

Woensdag zat ik in een afgeladen grote zaal, met 1700 bezette stoelen, van Tivoli/Vredenburg in Utrecht. Op het podium stond de 82-jarige socialistische superheld Bernie Sanders. Het publiek dat muisstil en geconcentreerd naar hem luisterde, alsof het Jezus was die de Bergrede uitsprak, bestond voor het grootste deel uit mensen die na 1989 geboren zijn. Hoe kan dat? Omdat ze geïnteresseerd zijn in zijn boodschap.

Als politiek wordt gebracht als entertainment moet je niet gek opkijken dat de kiezers het vertrouwen erin verliezen. Dat was een van de vele zaken die de Amerikaanse senator duidelijk maakte. Politiek op tv gaat voornamelijk over zaken als bijvoorbeeld een domme uitspraak die iemand gedaan heeft en waar iedereen dan wat van vindt, zo betoogde hij. Dat is immers vermakelijk en lekker makkelijk. De echte politiek, die ingewikkeld is en het leven van mensen daadwerkelijk raakt, komt niet of amper aan bod. Niemand maakt die moeilijke zaken toegankelijk en begrijpelijk. Dat geldt zeker voor de Verenigde Staten waar Sanders op doelde maar die amusementsverslaving rukt ook in Nederland en de rest van Europa op, alleen al omdat makers en publiek overvoerd worden met Amerikaanse programma’s. Talkshow Op1 schuift iedere dag meer de kant op van Fox News en inmiddels is een aanzienlijk deel van de kijkers voor duiding en uitleg aangewezen op Lubach, een satirisch programma à la de Daily Show.

De 82-jarige Bernie Sanders trekt zich van die mediamores niets aan en houdt dapper vast aan zijn principes. Hij vertelde waarom het leven van gewone mensen achteruit gaat, waarom het klimaat verslechtert en waarom de kiezer zich machteloos voelt. Geheel volgens de gevestigde patronen klaagden journalisten na afloop tegen me dat ze het verhaal saai vonden. "Er zat geen nieuws in." En werd ik belaagd door LeftLaser, een linkse tegenhanger van alle rechtse grappenmakers die je voor hun ter vermaak dienende clipjes om de oren slaan met insinuaties waar amper een zinnig weerwoord op te geven valt. Als je dat wel hebt sneuvelt het op de montagetafel. In zo’n mediawereld worden ideeën vertrapt voordat ze tot ontkieming kunnen komen. De mediamakers hebben zelf niet eens door in wat voor kooi van denken ze opgesloten zitten.

De socialist Sanders vertelde hoe we ons hele leven geleerd worden op te kijken tegen de topmensen van grote bedrijven, alsof het de ridders van deze tijd zijn. Nobel en sterk leiden ze ons in de vooruitgang, zo wil de verering. De werkelijkheid is anders. Het zijn in de praktijk vaak notoire leugenaars die ten eigen voordele de wereld te gronde richten. Ze weten dat wat ze doen desastreus is, ze gaan er mee door en ze liegen er over. Dat is geen goedkope linkse kletspraat, het is echt waar. Sanders haalde de voorbeelden aan: de tabaksindustrie die weet dat ze mensen ziek en doodmaken, de banken die wisten dat ze met slechte hypotheken de wereld in crisis storten, de fossiele industrie die al decennia geleden ontdekte dat de aarde opwarmt en het verzweeg. De topmensen logen er over, ontkenden het en beweerden het tegenovergestelde. Ja, dat doet ook denken aan Rutte, niet voor niets de meest multinational-vriendelijke premier die Nederland ooit heeft gehad.

Die topmensen behoren tot de beruchte een procent, de uitzinnig rijke bovenlaag. “Iedereen weet dat die 1 procent verslagen kan worden door de 99 procent maar dan moeten mensen zich wel organiseren en opkomen voor hun belangen.” Dat begint te komen, constateert Sanders. Een van de machtigste vakbonden van de VS, die opkomt voor werknemers in de auto-industrie, is een historische staking begonnen om de trend te keren dat topmensen en aandeelhouders steeds meer verdienen terwijl arbeiders hun inkomen zien slinken. De staking wordt door de overgrote meerderheid van de bevolking gesteund.

Rechts probeert ondertussen mensen tegen elkaar op te zetten door zondebokken te zoeken. Dat lukt ze aardig. Bij voorkeur migranten, of moslims. Denk aan hoe de VVD het kabinet liet vallen over gezinshereniging van vluchtelingen. Een paar honderd familieleden per jaar werden tot het meest acute probleem bestempeld.

Na de speech van Sanders kwam ook Frans Timmermans op het podium, want de avond werd georganiseerd door GroenLinks-PvdA. Als je me vorig jaar had verteld dat een leider van de grootste linkse partij in Nederland zich ooit zou kunnen meten met Sanders had ik je voor gek verklaard maar nu gebeurde het toch echt. Timmermans vertelde bijvoorbeeld dat hij tijdens zijn tour door Nederland met een ondernemer had gesproken, een vermogend man, en hem had gevraagd wat die er in zijn persoonlijk leven van zou merken zou als de belastingen voor de hoogste inkomens verhoogd worden. “Eigenlijk helemaal niets, luidde het antwoord. Terwijl als we de mensen met een minimuminkomen 100 euro per maand extra toekennen hun leven in een klap enorm verbetert. Hun toekomst verandert dan echt.” De zaal applaudisseerde uitzinnig. Dit was de linkse overtuiging in optima forma.

De twee spraken ook over andere onderwerpen. Sanders vertelde dat hij hoopvol was over een ontwikkeling in de Amerikaanse staat Minnesota waar de fossiele industrie voor de rechter wordt gesleept om ze te laten betalen voor de milieuschade die ze hebben aangericht. “Het kan niet zo zijn dat zij hun zakken vullen en de samenleving moet opdraaien voor al hun verwoestingen.”

Dat is inderdaad bizar. Maar toch gebeurt het. Kijk maar naar bijvoorbeeld Chemours uit Dordrecht, het Amerikaanse bedrijf dat decennialang Nederland vergiftigde, dat wist maar verzweeg en daar megawinsten mee boekte.

Sanders werd gevraagd wat hij van de jonge generatie leert. Hij dacht even na en antwoordde verrassend dat er nog nooit een jonge generatie is geweest die zo anti-racistisch, anti-seksistisch, anti-homofoob etcetera is als deze. Dat gaf hem hoop.

En anti-kapitalistisch, vergat hij te zeggen maar dat staat al in zijn nieuwe boek Het is oké om kwaad te zijn op het kapitalisme dat de aanleiding vormde voor zijn bezoek aan Europa. Die titel is veelzeggend want kwaad zijn was sinds de feestjaren ‘90 taboe. Wie kwaad wordt, verliest, luidde de gouden regel. Ook dat is aan het veranderen, woede keert weer terug als motor voor verandering. Geen agressieve woede maar een drift voor idealen. 

De toekomst mag er somber uitzien, hij wordt als het aan de jongste generatie ligt beter aangepakt dan ooit. Dat is ook een verschil met de generatie van voor 1989, de zogeheten Generation X die is opgegroeid met het idee dat er geen alternatieven bestaan voor kapitalisme en individualisme. Het zou een verklaring kunnen zijn voor waarom links nu vaak leiders op leeftijd heeft. Zij stammen uit een tijd dat het kapitalisme niet louter als zaligmakend werd beschouwd. Zij weten ook nog dat het ok is om kwaad te zijn.

De wereld kan wel wat linkse woede gebruiken.