De kracht van humor en de angst van Wilders en religieuze fanaten

Deze week postte ik op Facebook, vlak voordat Wilders zijn cartoonwedstrijd introk: ‘Ik heb nooit eerder gemerkt dat GW zoveel om humor geeft…’ De meeste van mijn volgers zagen daar de humor wel van in, maar ik kreeg ook een serieuze reactie: ‘Ik heb ook nooit gemerkt dat de Nederlandse media een echte discussie starten over de vrijheid van godslastering. Ga maar eens harde grappen maken over wat voor religie en hun religieuze helden dan ook. Kijken wat er gebeurt en uit welke hoek dan de bedreigingen komen.’ Ik postte terug: ‘Het gaat om de manier waarop. Natuurlijk is religieus fanatisme doodeng.’ Waarop ik terugkreeg: ‘Vraag Hans Teeuwen maar eens wat die ervan vindt. Die geeft toe uit angst zelfcensuur te bedrijven.’

Ik begrijp dat deze reageerder zich zorgen maakt over religieus fanatisme en graag zou willen dat meer mensen zich daarover zouden uitspreken. Wat mij betreft geldt daarbij de uitspraak van Martin Luther King: ‘Let us not seek to satisfy our thirst for freedom by drinking from the cup of bitterness and hatred.’ Het is de manier waarop.

Ik zie deze reactie overigens ook als een uitnodiging aan de media om het wezen van religie te onderzoeken in relatie tot fanatisme, waarin humor geen plek heeft. Interessant onderzoek en het lijkt me een mooie serie. Joodse humor is er trouwens wel volop.

Het item zie ik breder dan religie: in fanatisme is geen plaats voor humor, ook niet in nationalistisch fanatisme en daar probeerde ik dus met mijn post op te wijzen.

Humor is blijkbaar ‘iets’ dat veel macht heeft, het leidde al tot de tragische dood van vele cartoonisten in Frankrijk, en nu leidde Wilders cartoonwedstrijd tot bedreigingen en een groepje fanatieke Pakistanen dat de straat op ging. Wat Wilders doet is oorlog voeren, zijn cartoonwedstrijd draagt totaal niet bij aan wereldvrede, integendeel. Hij gaat expres op zere tenen staan, waardoor mensen heel hard ‘au’ gaan roepen en terug willen trappen en dan zegt Wilders: ‘Zie je wel, ze kunnen nergens tegen.’ Het is uitermate kinderachtig en onverstandig. En ja, dat Wilders al jaren bedreigd wordt is erg.

Als cabaretier geef ik vaak voorstellingen op (onder andere) vrijwilligers- en mantelzorg- bedankavonden. In deze gezelschappen zitten vaak mensen als vertegenwoordigers van kerken, dikwijls zijn er ook streng gereformeerden aanwezig. Mij wordt dan gevraagd of ik daar rekening mee kan houden. Dat doe ik: ik pas mijn taal aan. Ik heb er niets aan als mensen niet meer naar mij luisteren, omdat hun oren dichtklappen als ik een keer ‘verdomme’ roep, wat wel in mijn normale taalgebruik voorkomt.

Ik kan ook prima mijn venijnige grapje over gereformeerden in de trein overslaan. Geen probleem. Waar ik iets aan heb is dat mensen plezier hebben, meelachen en zelfs humor beginnen te omarmen. Deze streng gereformeerden gaan namelijk niet naar het normale cabaret in de schouwburg, maar wel naar een vrijwilligersbedankavond. Dus ik heb een grote kans om te laten zien dat humor ook zonder schofferen kan en zonder grofheid.

De humor van Hans Teeuwen, die mijn reageerder aanhaalde is voor een groot deel gericht op het doorbreken van taboes. Ik vraag me overigens af of hij dat doet/deed vanuit de behoefte om taboes te doorbreken, of omdat hij ontdekt had dat dit knopjes waren waar je op kon drukken bij mensen die een behoorlijk effect hadden. Ik zie het feitelijk als de grove variant op poep- en -pies en seksgrappen. Overigens ging Teeuwens humor mij vaak te ver: het lachen verging mij totaal bij zijn pedofielengrappen.

Mij gaat het erom om met humor verbinding en menselijkheid te creëren, troost te bieden door ze in mijn spiegel te laten kijken (u bent niet de enige die worstelt met vanalles in het leven), waardoor ook mogelijk fanatisme kan ontdooien.

Ik ben bijvoorbeeld niet blij met hoofddoekjes, integendeel, ik word er boos en verdrietig van. En ik maak er grapjes over die niet grof zijn, waarbij ik trouwens ook meteen de tangaslip van de westerse vrouwen bespot. Ik heb zelfs een act met een burka (die overigens bij andere gelegenheden past dan vrijwilligersbedankavonden): ik doe op een zwoel Arabisch muziekje een striptease van onder een burka, al mijn onderkleding komt eronder uit en dan ga ik weer af met die burka nog aan. Lichtvoetig spelen met gevoelige items kan wel, wil ik maar zeggen.

In Shakespeare’s stukken heeft de nar een belangrijke rol. Hij zorgt, vaak zelfs zonder dat de koning het doorheeft, voor de nodige relativering en zelfspot bij de machthebbers. Dat is voor mij de hoogste vorm van humor: zelfspot. Durf maar eens genadeloos naar jezelf te kijken en alles wat je doet te bekijken met een helikopterview: ook jij bent een potsierlijk poppetje, dat er op deze aardkloot iets van probeert te maken.

Uiteindelijk is het geweldig dat humor politiek gezien zo gevaarlijk kan zijn. Spot is namelijk het andere uiterste van fanatisme. Humor is de hoogste vorm van wijsheid, die ik definieer als: ‘Niets is waar en zelfs dat niet’ (Multatuli). Humor relativeert per definitie alles, laten we daarom vooral humoristisch blijven. Nogmaals: de hoogste vorm van spot is zelfspot, dus begin bij jezelf.

Religieus fanatisme is in essentie angst. Geert Wilders ervaar ik ook als in essentie angst. Wat beide overeenkomstig hebben is dat ze proberen controle te krijgen door anderen te dwingen te leven zoals zij. Dat is volstrekt humorloos. Wilders wil zijn vrijheid afdwingen, dan is het al geen vrijheid meer. Ik wacht verlangend op het eerste grapje van Wilders waar ik om kan lachen.