De kracht van ergens anders zijn

De theatershow die cabaretier Micha Wertheim in 2016 maakte was nogal controversieel. Zijn voorstelling Ergens Anders verlegde op creatieve wijze de grenzen van cabaret en ontregelde massaal het aanwezige publiek. Tijdens een geënsceneerd radio-interview, dat aan het begin van de voorstelling was te horen, werd duidelijk dat Wertheim zelf niet aanwezig zou zijn. “ De show heet immers niet voor niets Ergens Anders…” , zo luidde de nuchtere verklaring van Wertheim zelf. Wat volgde was ophef. Ondanks het feit dat sommigen het een briljante, experimentele theatervoorstelling vonden, waren er ook toeschouwers die hun geld terugeisten. Ze hadden immers betaald voor een cabaretier van vlees en bloed op het podium.

Wat mij betreft diende deze spraakmakende aanpak van Wertheims show een hoger doel. Niet alleen het conceptuele aspect van de voorstelling zette aan tot nadenken, maar tevens ook de dieper liggende moraal van de titel en de uitvoering van de show. De verontwaardiging van sommige bezoekers is dan ook voor een deel gebaseerd op het, wellicht onbewust, ontbreken van een stukje zelfreflectie. Want: zijn we allemaal niet liever weleens ‘ergens anders’, terwijl we juist vanuit een bepaalde verplichting op een bepaalde plek worden verwacht? Of: zijn we allemaal niet weleens fysiek aanwezig, terwijl we misschien mentaal voor even of langere tijd ‘ergens anders’ zijn?

Micha Wertheim beschreef zijn voorstelling destijds in De Volkskrant als ‘een bui van conceptuele zelfoverschatting’. Maar daarmee onderschatte hij zichzelf. Want hij maakte niet alleen een grote stap in het verleggen van een bepaalde ongeschreven, maar niet minder verwachtingsvolle, theatergrens. Hij goot tevens het menselijke afdwalen, het soms (even) in gedachten ‘ergens anders’ zijn, in een nieuwe en tastbare kunstvorm die iedereen in meer of mindere mate zal herkennen. Het punt is alleen dat meer en meer van ons wordt verwacht dat we te allen tijde ‘aan’ staan, er zowel lichamelijk als geestelijk ‘zijn’ en dat er productie wordt geleverd. Afdwalen is meestal ongewenst en leidt onherroepelijk tot verzwakking en verminderde effectiviteit.

Wat zitten we er met z’n allen vaak naast. Neem in dit verband bijvoorbeeld de reeds jarenlang durende discussie over het afnamemoment van de eindtoets in groep acht en het gewicht dat we hier nu wel of niet aan moeten hangen. Net als bij de voorstelling van Wertheims Ergens Anders zijn er talloze voor- en nadelen te benoemen over het officieuze eindexamen van het basisonderwijs, dat ondanks alles een behoorlijk gewicht legt op de onderwijstoekomst van een kind. Komende week zullen de diverse eindtoetsen weer worden afgenomen. Wanneer de score hoger zal zijn dan het advies dat de leerkrachten hebben gegeven, is er nog een aanpassing mogelijk. Ondertussen worden er bijlesinstanties en meditatiecursussen bezocht. Om er maar zeker van te zijn dat het kind zo hoog mogelijk scoort en het advies naar boven kan worden bijgesteld.

Het feit dat de eindtoets een puur cognitieve aangelegenheid is, doet sowieso al flink afbreuk aan de waarde ervan. Zo wordt er bijvoorbeeld niet gemeten hoe creatief, sociaalvaardig of gemotiveerd een kind is. Ook wordt niet getest op prachtige eigenschappen als geduld, innemendheid, doorzettingsvermogen, vriendelijkheid en daadkracht. Niet onbelangrijke aspecten voor het laten slagen van een mooie (onderwijs)toekomst, lijkt me zo. En tevens: wat nu als het kind tijdens het maken van de eindtoets door bepaalde omstandigheden even ‘ergens anders’ is, gewoon afdwaalt of zich niet zo goed kan concentreren omdat opa ziek is, er thuis ruzie is of er andere zaken spelen die nóg belangrijker zijn dan het maken van een eindtoets? De uitslag kan dan misschien ietwat tegenvallen. Maar wanneer je bedenkt dat je ‘ergens anders’ altijd kan zijn of worden wie je maar wilt, volgen de persoonlijke successen in de toekomst vanzelf.