De komende klimaatrevolte

Tienduizenden scholieren in Europa zijn de afgelopen weken in klimaatstaking gegaan in navolging van de Zweedse Greta Thunberg. Ook in ons land stapten donderdag 15.000 scholieren niet op de fiets naar hun vertrouwde middelbare school, maar in de trein naar het Malieveld. De dagelijkse routine van Economie, energiedrankjes en een blokuur Nederlands werd vervangen door leuzen, protest, en – dat dan weer wel – energiedrankjes. Schamper deden cynische zuurpruimen het af als spijbelen, geen idealisme maar een dagje vrij.

Als de volwassenen van nu niet de daadkracht hebben om de klimaatcrisis aan te pakken is de scholierenstaking echter waarschijnlijker de voorbode van een heuse klimaatrevolte. Bij gebrek aan politieke daadkracht moeten we er rekening mee houden dat de stakende scholieren zich na hun examens aansluiten bij de snel groeiende beweging die eigenhandig de controle over de eigen toekomst probeert terug te winnen.

Het startschot van deze nieuwe directe actiebeweging luidde in 2015 onder het motto Ende Gelaende (‘tot hier en niet verder!’). Duizend activisten bestormden de Duitse Garzweiler open bruinkoolmijn om de winning van deze vieste fossiele brandstof stil leggen. Inmiddels vinden jaarlijks tientallen van dit soort acties plaats waar duizenden activisten fossiele bedrijven stilleggen, al is het maar voor een weekend. In Nederland werd bijvoorbeeld onder de vlag van ‘Code Rood’ vorige zomer door 700 mensen het NAM tankenpark in Farmsum (Groningen) geblokkeerd. In Engeland wist de Extinction Rebellion enkele maanden geleden het autoverkeer van Londen effectief plat te leggen door belangrijke kruispunten te bezetten. Ook deze beweging kreeg in no-time navolging: dit weekend vindt de eerste actietraining van de Nederlandse tak plaats. Al deze ‘rebels for life’ nemen het risico van arrestatie voor lief om weer controle te krijgen over hun leven en toekomst. Dat deze burgerlijke ongehoorzaamheid zich zo snel verspreidt geeft de gevoelde urgentie weer. Men pikt de onzekerheid over de toekomst niet langer.

Zo’n maatschappelijke reactie op toenemende onzekerheid is niet nieuw. We hebben het eerder gezien. Telkens als de samenleving het gevoel krijgt de controle over het leven kwijt te raken – door de Industriële Revolutie, door economische globalisering, door de ongrijpbaarheid van een financiële crisis – ontstaat een tegenbeweging. Dit bracht ons de vakbonden, die knokten om arbeiders te beschermen tegen de wispelturigheid van het kapitalisme. Het bracht ons de Occupy beweging die pleinen bezette om de losgeslagen financiële sector weer aan banden te leggen. En nu brengt het ons dus een nieuwe klimaatbeweging. Al in het midden van de vorige eeuw signaleerde de beroemde Oostenrijks-Hongaarse politiek-econoom Karl Polanyi deze dubbele beweging: als economische ontwikkelingen mensen minder grip op het leven geven dan volgt een tegenbeweging uit de samenleving die weer controle over het eigen leven terug probeert te winnen.

De scholieren van vandaag voelen dondersgoed aan dat zij in een ‘dubbele beweging 2.0’ terecht zijn gekomen. Naast de onzekerheid van een Uber-economie van flexibele arbeidscontracten en stijgende huizenprijzen zien ze ook steeds duidelijker hoe de klimaatcrisis hun toekomst bedreigt. En als de scholieren naar Den Haag kijken zien ze mannen in donkerblauwe pakken onder het mom van draagvlak treuzelen. Terwijl Nederland onderaan de duurzaamheidslijstjes bungelt claimen regeringspartijen met droge ogen ‘dat Nederland geen lichtend voorbeeld voor de wereld hoeft te zijn’ (Dijkhoff) of ‘dat we naar de gele hesjes moeten luisteren’ (Buma). Als de gevestigde machtspartijen treuzelen en traineren, dan liever een strafblad dan de status quo van een veranderend klimaat en een ongewisse toekomst te accepteren.

Bij gebrek aan politieke daadkracht moeten we er dus rekening mee houden dat de stakende scholieren van vandaag de directe activisten van morgen zullen zijn. Zij zullen mijnen bezetten en dieselauto’s blokkeren om weer iets van grip krijgen op hun eigen toekomst. Als de gevestigde machtspartijen niet in staat zijn om de scholieren uitzicht te bieden op een zekere toekomst dan wacht ons allicht een heuse klimaatrevolte.