De kloof tussen de grote en de kleine wereld

Als we afgaan op de berichtgeving in de media is het overgrote deel van wat er allemaal gebeurt onwenselijk, slecht of catastrofaal. Het lijkt alsof de wereld onvermijdelijk afkoerst op haar ondergang, alsof mensen elkaar voortdurend naar het leven staan, alsof we geteisterd worden door honger, armoe en ziekte.

Zeker, er is ellende, en er valt nog veel te verbeteren. Wij, rijke Westerlingen met onze dominante cultuur, ontkomen bij zelfbespiegeling niet aan kritiek. Er zijn zaken waar we trots op kunnen zijn, maar ook denkwijzen en handelingen waar we ons voor moeten schamen, zoals slavernij, discriminatie en uitbuiting van grote groepen, de holocaust, enz.

In deze tijd is er sprake van probleemurgentie bij de overuitputting en verontreiniging van de aarde, de groeiende kloof tussen arm en rijk en de toenemende technologische en bureaucratische aanpak van menselijke problemen. Jihadisten en rechts-extremisten claimen ruimte voor hun destructieve boodschappen, ze lijken daarin op elkaar en ze gaan steeds meer domineren.

Het lijkt wel of iedereen boos is, op de leiders, op vreemdelingen, op andere culturen, op elkaar. En als men zijn zin niet krijgt vervalt men tot destructiviteit, en wordt alles vernield of met de grond gelijk gemaakt. Die destructie kan virtueel, op internet door andersdenkenden te shamen , en daarbij wordt selectief gebruik van informatie en de leugen niet geschuwd. Destructie kan ook door fysiek geweld te gebruiken tegen mensen en uitingen van cultuur. Het lijkt wel of we daar steeds meer voorbeelden van te zien krijgen, Syrië, bestorming Capitool, blokkerende boeren, afrekeningen door de onderwereld.

Op het terrein van economie en financiën speelt de globalisering een bepalende rol. Zowel aan de productie- als de consumptiezijde wordt de hele wereld in het spel ingezet, en overal vinden er activiteiten en bewegingen plaats. Niet enkel door een kleine elitegroep zoals in het verleden, maar door steeds meer organisaties en mensen. Door liberalen wordt globalisering gestimuleerd, maar er is een tegenbeweging, waarin wordt gewaarschuwd voor de nadelige effecten op milieu, overconsumptie, gezondheid of sociale cohesie.

Toch gaan de meeste mensen mee in de globale beweging en ze maken gebruik van de grenzeloze mogelijkheden van het internet, de aanschaf van goederen, of het meemaken van evenementen. Tegelijkertijd voelen de meeste mensen zich geen wereldburger, maar ze zijn vaak nationalist, ook al worden de belangrijkste beslissingen al lang niet meer op nationaal niveau genomen.

Op zich is nationalisme niet vreemd, de natie bindt mensen via de taal, informatiestromen, onderwijs en cultuur, en door de nationale politieke en maatschappelijke instituties. Concrete ervaringen en bindingen vinden juist in de directe omgeving plaats; contact met buren, deelname aan verenigingen, scholing, boodschappen doen, enz. Kortom, mensen leven in verschillende sferen, waar ze positieve en negatieve ervaringen opdoen. Wel ervaren veel mensen de hectiek en de eisen van de moderne samenleving aan den lijve, mede omdat door de verschillende sferen waarin mensen leven steeds wisselende rollen met verschillende handelingen worden gevraagd.

De behoefte aan herbronnen, een begrip uit de zeventiger jaren dat verwijst naar zich bezinnen over de toekomst en nieuwe inzichten opdoen, neemt toe. Herbronnen kan op individueel niveau, maar ook op nationaal en supernationaal niveau. Bij dit laatste gaat het om heroverweging van de balans in macht en middelen.

Nu wordt de macht over geld en economie steeds meer naar supernationale organen overgeheveld, en mensen beseffen dat ze er geen invloed meer op kunnen uitoefenen. Eens in de vier jaar stemmen wordt door velen als een zoethoudertje gezien. De democratie dreigt te worden uitgehold. Vooral de lokale democratie behoeft een nieuwe impuls. Samenwerken aan een betere directe fysieke en sociale omgeving zorgt voor meer begrip, betrokkenheid en positieve energie. Denk aan activiteiten in energiecorporaties, leefbaar houden van de eigen buurt en omringende natuur, boodschappendienst voor hulpbehoevenden, enz.

Op alle samenlevingsniveaus zijn er goede en minder goede ontwikkelingen. Op supernationaal niveau is meer samenwerking en overleg een positieve ontwikkeling, maar het buiten elke democratische controle houden van belangrijke handelsovereenkomsten, van het doen en laten van multinationals en het overrulen van bepaalde nationale besluiten is een slechte ontwikkeling. Op nationaal niveau zijn er goede garanties voor democratische vertegenwoordiging en belangenbehartiging, maar negatief is het verschralen van de provinciale en lokale middelen en ondersteuning, en het toenemende wantrouwen ten aanzien van burgers. Op lokaal niveau is positief dat er meer armslag is voor specifieke kenmerken en problemen van gemeenten, maar bezuinigingen en de toenemende bureaucratisering werken contraproductief.

Er zijn veel ontwikkelingen in de samenleving waarvan nu moeilijk is te zeggen of ze uiteindelijk tot een positief of negatief resultaat zullen leiden. Als mensen het idee hebben dat ontwikkelingen zonder inspraak tot stand komen, zal het wantrouwen gevoed worden, en men raakt gedemotiveerd en zelfs cynisch. Daarom is het belangrijk dat onze leiders en onze informatiekanalen kracht en vertrouwen uitstralen, en mensen er toe aanzetten verantwoordelijkheid te nemen voor samenbindende ideeën en activiteiten, en daar ook het goede voorbeeld in geven.