De Italiaanse verkiezingen zijn ook voor Nederland belangrijk: ze zijn wellicht ons voorland

Is Elly Schlein het enige effectieve antwoord op de extreem rechtse Giorgia Meloni?

Tot vóór deze week wist iedereen het zeker: bij de Italiaanse verkiezingen van 25 september wordt links weggevaagd. Daarna roept de president de neo-fascistische Giorgia Meloni tot de heerlijkheid van het premierschap want zij is alsdan leidster van de grootste partij Fratelli d’Italia. Met de kwakkelende Lega (Nord) van Matteo Salvini en Forza Italia van het oude feestenummer Silvio Berlusconi valt een confortabele meerderheidscoalitie te vormen.

Meloni is elegant. Zij kan een publiek betoveren. Zij weet perfect de erfenis van Benito Mussolini uit te dragen zonder de scherpe kanten daarvan te benadrukken. Van jongs af aan was zij al betrokken bij neo-fascistische organisaties. Nu prijst zij zich aan als de redder van een Italië dat in het ongerede is geraakt door een tsunami aan vreemdelingen, de Europese Unie, de elites en het mismanagement van types als de vorige premier Draghi, leider van een soort zakenkabinet dat Italië door de coronacrisis heeft geloodst. Meloni associeert dat allemaal met links zoals Nederlandse populisten Jesse Klaver verantwoordelijk stellen voor alles wat Rutte misdrijft. Uiteraard vermijdt ze de term fascisme. Die is immers niet salonfähig. Zij heeft het liever over nationaal-conservatisme maar haar taal bevat vele toespelingen voor de goede verstaanders die maar een half woord nodig hebben. 

Geen redden meer aan. Meloni wordt premier. Noem het emancipatie: onder Mussolini was voor vrouwen alleen een rol als moeder of hoer weggelegd. 

Nu echter heeft zich op links haar evenknie aangediend: Elly Schlein. Zij is vice-presidente van de regio Emilia Romagna. Ze is net zo charismatisch als Giorgia Meloni. Ze beschikt over de gave des woords. Ze kan een publiek charmeren. Ze heeft enige ervaring als programmamaakster bij de televisie wat in de hedendaagse politiek een groot voordeel is. En zij beschikt over een helder alternatief voor de enghartige, xenofobe en intolerante houding van Giorgia Meloni. Haar speerpunten zijn emancipatie, democratisering, klimaatbeleid en kosmopolitisme.

Haar verleden zegt al genoeg: de eerste ervaringen in de politiek deed zij op als medewerkster aan de campagnes van Barack Obama. Ze werd daarna actief in de Partito Democratico (PD), maar verliet deze in 2015 omdat de standpunten van de leiding haar te rechts werden. Ze trad vervolgens toe tot Possibile, een nieuwe partij die ecologie en internationalisme hoog in het vaandel geschreven heeft. Het vice-presidentschap van Emilia Romagna dankt zij aan het feit dat daar een brede linkse coalitie aan de regering is met deelname van de Partito Democratico. Zij hoopt nu een vergelijkbare coalitie aan een meerderheid te helpen ook op het landelijke vlak.

Daarvoor is het allereerst van belang Giorgia Meloni een koekje van eigen deeg te geven. Elly Schlein heeft haar al uitgedaagd voor een reeks debatten. Een feminien leadership is nog geen feministisch leadership zegt ze. Inderdaad: Meloni aan de macht zou een zege zijn voor het mantype Silvio Berlusconi.

Het is ook voor Nederlanders van belang deze verkiezingsstrijd nauwkeurig te volgen. En niet alleen omdat Italië een van de belangrijkste partnerlanden in de Europese Unie is

Politiek kan het ook ons voorland zijn. De kans is groot dat met de ondergang van Rutte IV het traditionele politieke bestel voorgoed in elkaar stort. In Italië gebeurde dat al een kwart eeuw geleden na de val van de sociaaldemocratische premier Bettino Craxi, die verstrikt was geraakt in een web van corruptieschandalen.

Sinds de val van Mussolini werd de politiek gedomineerd door de Democrazia Cristiana (DC), de Italiaanse versie van het CDA, die aanvankelijk zelfs meer dan vijftig procent van de stemmen binnen wist te hengelen. De DC vormde steeds coalitieregeringen met het liberale en sociaaldemocratische kleine grut in het parlement. Uitgesloten van regeringsdeelname bleef de andere grote partij, de Partito Communista Italinana (PCI).

Dit systeem raakte vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw in toenemende mate zijn geloofwaardigheid kwijt. Het land werd geteisterd door links en rechts terrorisme. De traditionele misdaadorganisaties als de Maffia of de Camorra drongen steeds meer binnen in de bovenwereld van economie en politiek. Het vertrouwen in de staat daalde tot een dieptepunt. Ondertussen draaide na de val van de Berlijnse Muur het kompas van de communisten definitief dol. Toen een aantal onverschrokken officieren van justitie met succes de corruptie in de hoogste kringen aanpakten, zeeg het traditionele partijensysteem onder zijn eigen gewicht ineen.

Wat er voor in de plaats kwam, betekende geen verbetering: dat was de bizarre mediamagnaat Silvio Berlusconi met zijn  populistische Forza Italia. Dat was de Lega Nord, een Milanees initiatief om tot zelfstandigheid te komen voor het hardwerkende noorden van het land, terwijl de ambtelijke uitvreters in Rome en de luierende profiteurs in Zuid-Italië het zelf mochten uitzoeken. Dat was al in onze eeuw de clowneske Vijfsterrenbeweging, een rapaljepartij in optima forma onder leiding van de komiek Beppe Grillo, die beleefde –  net als Mickey Mouse, de tovenaarsleerling –  dat hij de macht verloor over zijn eigen trukendoos.

En nu is er dan Giorgia Meloni, leidster van een partij, genoemd naar de eerste regels van het volkslied Fratelli d’Italia.

Tegenover dit populistisch universum heeft links Italië nooit veel meer in het geweer weten te brengen dan verdeeldheid. De belangrijkste kracht is de Partido Democratico, in de kern een GroenLinks-achtig gebeuren, maar veel gematigder dan de Nederlandse counterpart. Behalve de communisten van weleer zitten er ook veel D66-achtigen in. De PD presenteert zich consequent als serieuze regeringspartij waarbij als puntje bij paaltje komt de partners over het algemeen gezocht worden bij centrum-rechts. Op die manier kon PD-leider Matteo Renzi van 2014-2016 premier zijn van een coalitie die het soort hervormingen probeerde te realiseren waar ze in Brussel blij van worden. Bij de laatste verkiezingen haalde de PD iets meer dan 18%. Renzi was toen al de partij uitgelopen om zijn eigen beweging te vormen. 

Dát is wat er van de Italiaanse politiek geworden is in de kwart eeuw na de ondergang van de oude elite.

Aan Elly Schlein de zware taak om een bolwerk te vormen tegen de machtsbelustheid van het rechts extremisme in haute couture. Associated Press heeft haar al op één lijn gesteld met het charismatische Amerikaanse congreslid Alexandria Ocasio-Cortez. Wie weet is dat nog waar ook. 

Giorgia Meloni aan het woord op een internationale conferentie over God, Vaderland en Gezin in Rome:

Elly Schlein over de emigratiecrisis:

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.