De Israëlische geheime dienst doet een half boekje open

De Israëlische documentaire The Gatekeepers, over zes voormalige hoofden van de Israëlische Algemene Veiligheidsdienst (Sjien Beet) die genomineerd was voor de Oscars trekt veel aandacht. Kranten en tijdschriften binnen en buiten Israël, ook in Nederland, schrijven vol bewondering over deze film.

The Gatekeepers schept orde in een voor vele kijkers chaotische realiteit. Je kan bijna een zucht van verlichting horen. Het geeft één verhaal waar verschillende, tegengestelde verhalen bestaan. Dit maakt de film zowel betoverend als verleidelijk. Maar, het verwijderd vooral de verantwoordelijkheid van de geïnterviewden voor hun moorddadige activiteiten. In de woorden van regisseur Dror Moreh: “De mensen van de Algemene Veiligheidsdienst zijn niets dan gezanten.”

Eén methode waarmee Dror Moreh in The Gatekeepers orde schept is door het onder te verdelen in hoofdstukken. De film begint met een hoofdstuk genaamd No strategy just tactic (Geen strategie alleen tactiek) en het eindigt met een hoofdstuk genaamd The smart man in the end of the corridor (De slimme man aan het einde van de gang). Deze twee titels vatten de documentaire prima samen; het zegt ons dat het Israëlisch-Palestijns conflict al 65 jaar voortduurt, met een zware prijs die aan beide kanten betaald wordt, omdat opeenvolgende Israëlische regeringen nooit een strategie hadden, alleen tactiek, en omdat er nooit een slimme, wijze man ‘aan het einde van de gang’ was die Israël naar een oplossing kon leiden (met als uitzondering de vermoorde oud-premier Rabin).

De zes voormalige hoofden van de Sjien Beet wijzen allen voor deze catastrofale situatie met een beschuldigende vinger naar de verschillende regeringen die Israël gekend heeft en naar hun vrienden, de kolonisten. Dit is natuurlijk niets nieuws, hetzelfde wordt al jaren door verschillende mensen ter linkerzijde gezegd. Maar wanneer het uit het hart van het systeem komt, van de poortwachters, dan wordt het de waarheid. Wij zullen niet de eersten zijn die blind geloven en geleid worden door het verhaal van deze Sjien Beet-mannen. Rechters in Israël hebben honderden een gevangenisstraf opgelegd op basis van getuigenissen van de Sjien Beet, zelfs zonder dat de aangeklaagde of zijn advocaat de aanklacht had gezien, en alleen omdat men een goed verhaal wist te vertellen.

De film geeft een behaaglijk podium aan de goede verhalen van deze mannen die de meest geheime organisatie in Israël geleid hebben. De vraag blijft of zij nu de waarheid vertellen of niet. Eén ding is duidelijk; valse getuigenissen, meineed en het vervalsen van bewijslast bestaan niet in het verhaal van de zes. Dat alles is op de vloer van de montagekamer blijven liggen. Het zou immers de betrouwbaarheid van de sprekers in het geding kunnen brengen. Dat leidt tot een verhaal dat schijnbaar coherent is maar in werkelijkheid vol zit met gaten en halve waarheden.

Om een voorbeeld te noemen: een van deze Sjien Beet-mannen, Avraham Shalom, is ooit schuldig bevonden aan het plegen van meineed en daardoor gedwongen af te treden. Dit naar aanleiding van de gebeurtenissen rond “bus 300” in 1984, toen twee Palestijnen die een Israëlische bus gekaapt hadden, nadat zij waren aangehouden zonder enige vorm van proces geëxecuteerd werden door officieren van de Sjien Beet. Onder leiding van Shalom probeerde de veiligheidsdienst vervolgens het gebeuren onder het tapijt te vegen en legde men valse getuigenissen af bij een speciale onderzoekscommissie om zo een generaal in het Israëlisch leger erin te luizen. Dit alles komt niet terug in de film. Avraham Shalom zegt simpelweg dat de twee Palestijnen al halfdood waren nadat ze door het leger waren gelyncht, en dat hij enkel zijn mannen de opdracht gaf het karwei af te maken.

Carmy Gillon, die de Sjien Beet leidde ten tijde van de moord op Israëlisch premier Rabin in 1995, weet ook hoe hij een goed verhaal moet vertellen. Hij vertelt dat hij op de hoogte was van de bereidheid in rechtse groepen tot extreme acties gericht tegen het vredesproces (de Oslo Akkoorden waren in die tijd gesloten) en dat hij aan Rabin vroeg om een kogelvrij vest te dragen. Als je de film kijkt bekruipt je het gevoel dat Rabin werd vermoord omdat hij dit vest niet wilde dragen. De regisseur van de film laat echter niet zien dat de Sjien Beet weinig deed om Rabin naar behoren te beveiligen. Zo werd er geen – om Sjien Beet terminologie te gebruiken – “steriele zone” gevormd rond de premier, waarmee praktisch een deur voor Yigal Amir, de moordenaar van Rabin geopend werd.

De documentaire heeft ook een heldhaftig verhaal: de arrestatie van de leden van de Joodse Ondergrondse, net voordat zij een bus wilden opblazen, waardoor mogelijk 250 Palestijnen zouden zijn omgekomen. De arrestatie werd pas gemaakt nadat de bom in de bus was geplaatst en pas daarna vroeg de veiligheidsdienst op beleefde toon om de bom te ontmantelen. Op datzelfde moment, ver weg in de kelders van de Sjien Beet, werden Palestijnen die ervan verdacht werden ‘tikkende tijdbommen’ te zijn of te kennen gemarteld voor informatie en bekentenissen. Dit verschil in aanpak door de Sjien Beet van Joodse ‘tikkende tijdbommen’ en Palestijnse ‘tikkende tijdbommen’ is een andere vraag die niet gesteld wordt in de film. Wat wel vermeld wordt is de amnestie die de Israëlische president gaf aan alle leden van de Joodse Ondergrondse. Wat vervolgens echter weer niet verteld wordt is de amnestie die aan alle Sjien Beet-mensen, inclusief Avraham Shalom, werd gegeven die betrokken waren bij het gebeuren rond “bus 300”.

Aan het einde van film zegt Avraham Shalom dat Israëls leiders dienen te gaan praten met al haar vijanden, zelfs Hamas en de Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad. “Als hoofd van de Veiligheidsdienst is dat mijn specialiteit” zegt hij. “Om te praten”. Hoewel ik het volkomen eens ben met deze oproep, vraag ik mij af wat de betekenis is van deze woorden als zij komen van een man die waarschijnlijk nog nooit met een Palestijn heeft gesproken zonder hem onder schot te houden.

The Gatekeepers is een aangename film, voor ons en voor de poortwachters. Voor ons omdat het pretendeert een helder verhaal te geven met een overduidelijke ‘bad guy’. Het is een verhaal dat verteld wordt door sterke mannen, voormalige ‘bad guys’, en wij luisteren vaak gemakkelijker naar de duidelijke verhaal van een berouwvolle onderdrukker dan naar het gebroken verhaal van de slachtoffers. Maar de film is vooral comfortabel voor de hoofden van de Sjien Beet. In de wereld die zij gecreëerd hebben is geen strategie, zijn geen wijze mannen en zijn zij alleen maar poortwachters,  niet meer dan dat. Op een dag, wanneer deze poortwachters hopelijk verantwoording zullen moeten afleggen bij het Internationaal Strafhof, kunnen zij altijd deze film laten zien en zeggen ‘ik was hier niet verantwoordelijk voor, het was de man aan het einde van de gang’.

De waarheid, als die er al is, is dat de verschillende Israëlische regeringen altijd een duidelijke strategie hebben gehad: het creëren van een Joodse meerderheid in en controle over het land tussen de Middellandse Zee en de rivier de Jordaan, over Israël en de bezette Palestijnse gebieden. Regeringen implementeren deze strategie al jaren met een zeer slimme man aan het einde van de gang. Elke rit die je maakt op een van de apartheidswegen in de bezette Palestijnse gebieden is overtuigend bewijs voor deze strategie en haar succes. Op elke heuveltop staat een nederzetting, allemaal vanwege de angst die bestaat in de hoofden van de Israëlische burger en de oprechte overtuiging dat er geen Palestijnse partner voor vrede is, alleen een vijand die ons “in de zee wil drijven”. Deze angst wordt gemaakt en gevoed door de Israëlische overheid, van regering tot uitvoerende organen. Daarom waren de poortwachters niet simpelweg poortwachters, zij waren veel meer dan dat. Zij waren onderdeel van het verstand achter de strategie, zij hebben een deel ervan uitgedacht. Termen als doelgerichte moorden en tikkende tijdbommen tonen dit. Zo ook de verbeterde onderhandelings- en marteltechnieken, de valse getuigenissen, meineed en vervalste bewijslast. Het zijn allen Sjien Beet termen en technieken met een duidelijke boodschap die nota bene in veel gevallen de situatie op de grond deed escaleren.

De hoofdpersonages in The Gatekeepers onttrekken zich aan elke verantwoordelijkheid, zoals zij al zo vaak gedaan hebben. Helaas, het Israëlisch-Palestijns conflict zal nooit beëindigd kunnen worden voordat alle Israëli’s, waaronder de poortwachters en ikzelf, in het reine komen met ons aandeel in het conflict door naar de gebroken verhalen te luisteren van de slachtoffers, en verantwoordelijkheid te nemen voor onze daden.