De ineenstorting van de Westerse oorlogsverhalen

Het Westen worstelt met twee verwoestende oorlogen in zijn periferie - in Oekraïne en Gaza. In beide gevallen geeft het aanzienlijke militaire en politieke steun aan de regeringen van Zelenskyy en Netanyahu. Het rechtvaardigt deze steun op basis van bepaalde narratieven. Maar wat als deze narratieven of verhalen in elkaar storten? 

Een narratieve ineenstorting kan snel gebeuren. Het verhaal dat Biden ongeschikt was om presidentskandidaat te zijn werd door velen afgedaan als rechtse propaganda - tot het plotseling niet meer zo was. In de jaren voor de ineenstorting van Lehman Brothers deelden economen en politici het verhaal dat het financiële systeem stabiel was - tot het plotseling niet meer zo was. Er werd verondersteld dat er massavernietigingswapens in Irak waren - totdat dat plotseling niet meer zo was. De VS en veel Europese landen rechtvaardigden hun steun aan Apartheid Zuid-Afrika - tot ze dat plotseling niet meer deden.

Westerse verhalen voor oorlog
De verhalen in het Westen die aan de basis liggen van oorlog kunnen als volgt worden samengevat:

Het verhaal over de Oekraïense oorlog schetst een beeld van Rusland als een agressief, imperialistisch land. Zoals een auteur het verwoordde: “Rusland heeft fundamenteel andere waarden dan het Westen - en dit verschil is de drijvende kracht achter zijn pogingen om zoveel mogelijk macht naar zich toe te trekken, waar en wanneer het maar kan.” In dit verhaal wordt Rusland verantwoordelijk gehouden voor de oorlog in Oekraïne. Als gevolg daarvan moet Poetin met geweld en sancties worden gestopt; anders a) zal Rusland blijven uitbreiden en andere Europese landen binnenvallen, inclusief NAVO-landen, en het Westen meer in het algemeen ondermijnen, en b) zal er een gevaarlijk precedent worden geschapen voor andere autocraten in de wereld. Degenen die dit verhaal onderschrijven, beweren stellig dat de combinatie van wapens en sancties zal leiden tot de militaire nederlaag van Rusland: volgens één enthousiasteling zal Rusland in oktober 2024 definitief verslagen zijn.

De andere “westerse” oorlog is die in Gaza. Volgens een breed gedeeld westers verhaal is Israël de enige echte democratie in het Midden-Oosten, wiens bestaan wordt bedreigd door vijandige landen, in het bijzonder Iran. De gruwelijke aanvallen en oorlogsmisdaden van Hamas op 7 oktober 2023 waren dan een aanval op het bestaan van Israël zelf - een poging tot “etnische zuivering” en onderdeel van een islamitische kolonialistische agenda. Volgens dit verhaal moeten Israël en zijn helpers dus er alles aan doen om de vijanden van Israël te vernietigen. Ze mogen geen enkel teken van zwakte tonen - afschrikking moet worden hersteld. De reactie van Israël is uitgelokt en gerechtvaardigd volgens dit verhaal. Een staakt-het-vuren eisen of Israël beschuldigen van oorlogsmisdaden en genocide is niets anders dan antisemitisme. Het Westen moet Israël steunen door wapens te sturen en politieke bescherming te bieden, bijvoorbeeld door het veto van de VS in de VN Veiligheidsraad uit te spreken. Als Israël niet onvoorwaardelijk wordt gesteund, volgens dit verhaal, kan met name Europa het Joodse volk voor de tweede keer in de steek laten.

Storten deze verhalen in elkaar?
Velen in het Westen en de rest van de wereld staan natuurlijk kritisch tegenover deze verhalen, misschien nog wel het meest tegenover het verhaal over Gaza, zoals blijkt uit de groeiende protesten en politieke debatten om het Westen. Ze wijzen erop dat het Westen misschien wel medeschuldig is door de provocatie van Rusland. De provocatie is te wijten aan de intentie van de NAVO om Oekraïne toe te laten - en misschien ook aan de wens van de VS en zijn bondgenoten om Rusland in een “Afghanistan-moeras” te lokken. Sommigen beweren dat Rusland en Oekraïne bereid waren om in 2022 een vredesakkoord te sluiten - maar dat dit akkoord door het Westen werd “getorpedeerd”. 

En wat Gaza betreft, hebben kritische stemmen benadrukt dat Israël een koloniaal project van het Westen is, waarbij Israël een apartheidsstaat is die Gaza volledig controleert - wat het grootste concentratiekamp ter wereld wordt genoemd. Kritische stemmen over het oorlogsverhaal van het Westen wijzen op de uitspraken van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) dat Israëls buitensporige vergeldingsacties en militair wangedrag “mogenlijk genocidaal” zijn en zijn uitspraak dat “Israëls bezetting en annexatie van de Palestijnse gebieden onwettig zijn en dat zijn discriminerende wetten en beleid tegen Palestijnen in strijd zijn met het verbod op rassenscheiding en apartheid. ”

Hoewel dergelijke kritische stemmen meestal niet in staat zijn om andersdenkenden te overtuigen, zal de harde realiteit uiteindelijk de knop omzetten. Vier aspecten van de harde realiteit die politici en de media steeds moeilijker kunnen negeren, zijn:

1. Na meer dan twee jaar vechten en velen westerse wapens heeft Oekraïne Rusland nog niet op de knieën gekregen. Het is misschien aan het verliezen - volgens een Britse, niet Russische generaal. Het Westen is niet veiliger dan voorheen. De dreiging van een kernoorlog is nog nooit zo hoog geweest. 

2. Na meer dan negen maanden is Israël niet veiliger, en Hamas is niet uitgeroeid; in feite zijn er twee extra fronten (opnieuw) geopend tegen Israël: aanvallen van Hezbollah in Libanon en de Houthi's in Jemen. Iran viel Israël voor het eerst rechtstreeks aan en lanceerde honderden drones en raketten tegen het land. 

3. Oekraïne staat voor een demografische catastrofe. De bevolking zal de komende tien jaar met 10 miljoen afnemen. Jonge mannen zijn weggevaagd of gevlucht. Volgens Oekraïense functionarissen zijn bijna een half miljoen Oekraïense mannen gedood of verminkt. De gemiddelde leeftijd van een Oekraïense dienstplichtige is nu 43 jaar. 

4. Israël is internationaal meer geïsoleerd dan ooit - een pariastaat. Onlangs hebben Spanje, Ierland en Noorwegen zich aangesloten bij de meer dan 140 landen van de VN die Palestina formeel erkennen als onafhankelijke staat. Tussen oktober en december 2023 zijn bijna een half miljoen Israëli's hun land ontvlucht; internationale investeerders mijden een economie die in het derde kwartaal van 2023 met 20% is gekrompen en het Israëlische leger heeft moeite om meer troepen en tanks te werven in het licht van het groeiende aantal slachtoffers. De VS zijn de sterkste bondgenoot van Israël. Het is dan ook tekenend voor de verandering dat een Amerikaans Congreslid Netanyahu onlangs omschreef als “een genocidale oorlogsmisdadiger”. 

Naar vredesverhalen?
Een narratieve ineenstorting komt plotseling en kan als zodanig niet nauwkeurig worden voorspeld. De geschiedenis heeft aangetoond dat veranderingen in leiderschap vaak een narratieve ineenstorting bespoedigen. In hun studie uit 2005, “Do Leaders Matter?” toonden Jones en Olken met behulp van een historische dataset aan hoe het lot van landen radicaal kan veranderen na een verandering van leiderschap. Bovendien vonden ze het meest verandering in autocratisch geleide landen, zoals Rusland - maar waar ook Oekraïne en Israël nu de facto op lijken. 

De finale trigger voor een narratieve ineenstorting zou dus niet zijn als, maar wanneer Zelenskyy, Poetin en Netanyahu het politieke toneel verlaten. Hopelijk creëert dit een kans voor een nieuw verhaal, niet van oorlog maar van vrede en verzoening. Kiezers in het Westen moeten hun gekozen politici verantwoordelijk houden voor de belangrijkste taak die ze hebben: het vinden van diplomatieke oplossingen voor zelfs de meest complexe problemen - en om te helpen bij het creëren van passende verhalen om actie te begeleiden. De beste leiders winnen zonder een schot te hoeven lossen.