De hunkering, documentaire in vier delen over Theo van Gogh

Een slechtere titel voor een docu-serie over het leven van cineast/columnist Theo van Gogh is nauwelijks denkbaar. De man die zijn leven lang schepen voor én achter zich verbrandde, roepende was in de woestijn en Don Quichot van de Vaderlandsche krantencolumns. De Hunkering, één van de allerplatste formats die ooit de beeldbuis teisterden vindt moeiteloos een plaats in de top drie van meest gênante tv-programma’s ooit geproduceerd.

“De dating show to end all dating shows”, ronkte het persbericht destijds… De ‘bolle Gogh’ zoals hij zichzelf graag noemde, had na het verschijnen van zijn gelijknamige biografie beslist beter verdiend.

Dat magistrale werk, wat mij betreft gedoodverfd winnaar van de Librisprijs eind deze maand, was de eerste ‘mijlpaal’ in het herdenkingsjaar rond de betreurde Van Gogh. Twintig jaar na de moord verscheen in januari dit jaar de langverwachte biografie van deze roemruchte filmmaker en daar sluit de vierdelige documentaire ‘De Hunkering’ nu naadloos op aan. Het interessant gekozen raamwerk is een merkwaardige briefwisseling/liefdesverklaring die Theo van Gogh vlak voor zijn dood voerde met een meisje dat hij in zijn prille jeugd stil aanbad. Iedere aflevering start met een flard waarna we langzaam naar de fatale dag van Theo’s moord toe kruipen.                             

In een interview met zichzelf (Gogh’s Zondag) noemde Theo van Gogh zich een ‘hypocriete oplichter’. Ook verklaarde hij dat ‘geluk saai is’ en zijn gemoedstoestand derhalve ‘bij voorkeur ongelukkig’. Een ironische pose uiteraard maar tegelijk zeer veelzeggend over beroepsquerulant van Gogh. In films maken vond hij zijn grootste genoegdoening maar om de kachel te laten roken zocht hij noodgedwongen zijn broodwinning in het Sodom en Gomorra van omroepend Hilversum, en schreef hij columns. Zonder die ‘bijbaantjes’ was van Gogh waarschijnlijk geëindigd als voetnoot in de Nederlandse filmgeschiedenis; eigenzinnig filmmaker van avantgardistische films.

Documentairemaker David de Jongh toont ons veel van de jonge Van Gogh, de mens achter de brullende buitenkant. Toch gaat ook ruim een kwart van de docu op aan ‘de moord’, een onderdeel van het verhaal dat een documentaire op zich rechtvaardigt maar die de verhoudingen hier enigszins scheef trekt. Theodor Holman vat een van de essentiële drijfveren van zijn vermoorde vriend goed samen: “Het masker moest worden afgelegd…”, in Theo’s leven was geen ruimte voor enige hypocrisie, wat hij dan ook als een bulldozer te lijf ging.

In zijn televisiewerk zocht hij bewust de grens van het pijnlijk onbetamelijke op en confronteerde het medium daarmee in feite met zichzelf. Vooral in zijn legendarische interviews liet hij echter zijn intellectuele talenten blijken en stak hij journalistieke tijdgenoten als Ischa Meijer en Adriaan van Dis moeiteloos naar de kroon. Bij Van Gogh zag je gasten schijnbaar achteloos ontrafeld worden waarna vele prettige gesprekken volgden. Met de eloquentie en eruditie hem eigen pareerde hij iedere draaiende politicus of confronteerde hij bekende Nederlanders met pijnlijk ter zake doende vragen. Binnen vijf minuten ontdooide gasten ongemerkt voor de draaiende camera.

Ietwat onderbelicht komt van Gogh’s onstuitbare drang voor het filmmaken toch nog even naar voren als duidelijk wordt dat hij op de set eigenlijk al met zijn hoofd bij de montage zat, en tijdens diezelfde montage alweer bij zijn volgende project. De regisseur zou er het liefst drie per jaar afleveren. Sommigen zien hem dan ook als iemand met een enorme dadendrang die vooral ‘regisseur speelde’. Dat hij daarbij met de grootste vanzelfsprekendheid vrienden en kennissen inschakelde leidt o.a. tot de hilarische reactie: “Ik zag mijzelf helemaal niet als een verkrachtende Jehovagetuige…”.

Matthijs van Heijningen typeerde zijn regisseur misschien ooit wel op z’n allerbest: “Het geweten van Nederland. Stelt Nederland en de Nederlandse mentaliteit ongenaakbaar, schaamteloos aan de kaak. Hij is iemand die we moeten koesteren”.

Zeker gezien de voornaamste carrière van Van Gogh, die van regisseur, komen met name de stemmen uit die hoek opvallend weinig aan het woord. Waar zijn al die markante acteurs, actrices, licht en geluidsmensen en andere productiemedewerkers? Een mooie aanzet kortom, én materiaal genoeg om deze documentaire zeker niet de laatste te laten zijn over Theo van Gogh en zijn korte maar overvolle leven.

Saillant detail; op de aftiteling is te zien dat één van de financiers Omroep Veronica betreft. Begin negentiger jaren draaide van Gogh zijn film LOOS en toen zat diezelfde omroep ook al in de mix met 250.000 gulden en een zogeheten outputdeal. Een oude column van Theo waarin hij baas Rob Out stevig beledigde kwam bovendrijven en Veronica trok haar participatie acuut in. De tijd heelt blijkbaar alle wonden.

De Hunkering is vanaf 14 oktober te zien op BNN/VARA en EYE (Amsterdam) en KINO (Rotterdam) brengen op 2 en 3 November een speciale vertoning van van Gogh’s veelgeprezen 06 (met live muziek!).