De hardnekkige mythe van vaccins en autisme

Over Robert F. Kennedy Jr. en zijn strijd tegen de wetenschap

Sommige verhalen, hoe vaak ook ontkracht, blijven rondspoken in het collectieve bewustzijn, vooral wanneer ze worden uitgedragen door mensen met een bekende achternaam. Robert F. Kennedy Jr., telg van een van Amerika’s meest iconische politieke families, heeft zich opgeworpen als de onwaarschijnlijke kampioen van een allang ontkrachte theorie: het vermeende verband tussen vaccinaties en autisme.

Als huidige Amerikaanse minister van Volksgezondheid heeft Kennedy niet alleen een platform voor zijn controversiële standpunten, maar ook directe invloed op het volkgezondheidsbeleid van de Verenigde Staten en een megafoon die over de hele wereld gehoord wordt, wat zijn positie des te zorgwekkender maakt.

De wortels van deze controverse gaan terug naar 1998, toen de Britse arts Andrew Wakefield een studie publiceerde in het gerenommeerde medische tijdschrift The Lancet. Deze studie suggereerde een verband tussen het BMR-vaccin (bof, mazelen, rodehond) en autisme bij kinderen. Wat volgde was een wetenschappelijke aardverschuiving.

In 2010 trok The Lancet de studie officieel terug, nadat werd vastgesteld dat Wakefield had gefraudeerd met onderzoeksgegevens en ernstige belangenconflicten had verzwegen. Wakefield verloor zijn medische licentie in het Verenigd Koninkrijk. Geen enkel legitiem vervolgonderzoek kon zijn bevindingen repliceren.

De wetenschappelijke consensus
De literatuur spreekt met een zeldzame eensgezindheid: vaccins veroorzaken geen autisme. Een meta-analyse uit 2014, gepubliceerd in het tijdschrift Vaccine, onderzocht gegevens van meer dan 1,2 miljoen kinderen en vond geen correlatie. Een Deense studie uit 2019 volgde meer dan 650.000 kinderen gedurende een decennium en kwam tot dezelfde conclusie.

Het Amerikaanse Institute of Medicine, de Wereldgezondheidsorganisatie, en talloze andere gezaghebbende medische instanties hebben allen verklaard dat er geen causaal verband bestaat tussen vaccinaties en autismespectrumstoornis.

Kennedy’s alternatieve werkelijkheid
Toch blijft Kennedy volharden. Zijn organisatie, Children’s Health Defense, publiceert regelmatig artikelen waarin de veiligheid van vaccins in twijfel wordt getrokken, vaak met selectieve interpretaties van gegevens of door zich te beroepen op methodologisch zwakke studies.

Kennedy’s wantrouwen reikt verder dan alleen vaccins. Hij heeft in het verleden steun uitgesproken voor homeopathie, een praktijk die beweert ziekten te behandelen met extreem verdunde stoffen – zo verdund dat er vaak geen enkele molecuul van het oorspronkelijke ‘medicijn’ meer aanwezig is. De wetenschap is duidelijk: homeopathie werkt niet beter dan placebo. Sinds zijn aantreden heeft hij onder meer verkondigd dat dankzij vaccins juist de weerstand tegen een potentieel dodelijke ziekte als de mazelen heeft verslechterd en dat het beter is om de ziekte te ondergaan, zodat vrouwen antistoffen kunnen aanmaken en deze via borstmelk antistoffen kunnen doorgeven aan hun kroost. Inmiddels heeft hij het plan opgevat om de levensgevaarlijke vogelgriep gewoon zijn gang te laten gaan, om zo te kijken of er vogels immuun voor zijn en die dan te behouden. Volksgezondheid, be damned.

Complottheorieën en vaccinweerstand
De vaccinskepsis van Kennedy past in een breder patroon van complotdenken dat de laatste jaren terrein heeft gewonnen. Dit fenomeen kenmerkt zich door diep wantrouwen naar overheden, wetenschappelijke instellingen en farmaceutische bedrijven. In deze alternatieve werkelijkheid worden vaccins niet gezien als levensreddende medische interventies, maar als instrumenten van controle en winstbejag.

De sociale media hebben een cruciale rol gespeeld bij de verspreiding van deze complottheorieën. Algoritmes die ontworpen zijn om engagement te maximaliseren, bevoordelen vaak controversiële en emotioneel geladen content, waardoor anti-vaccinatiestandpunten onevenredig veel aandacht krijgen. Kennedy en gelijkgestemden maken effectief gebruik van deze platforms om hun boodschap te verspreiden.

Deze complottheorieën volgen een voorspelbaar patroon: ze presenteren zichzelf als ‘alternatieve waarheden’ die worden onderdrukt door een machtige elite. Ze bieden eenvoudige verklaringen voor complexe problemen en creëren een valse dichotomie tussen ‘moedige waarheidsprekers’ (zoals Kennedy) en ‘corrupte establishments’. Dit narratief spreekt mensen aan die zich gemarginaliseerd voelen of wantrouwig staan tegenover autoriteiten. Mensen die zijn gaan geloven dat alles een mening is. En dat hun mening minstens net zoveel waard is als de kennis van echte experts.

De echte kosten van vaccinatietwijfel
De gevolgen zijn niet louter academisch. Sinds de verspreiding van vaccinatieweerstand hebben we wereldwijd uitbraken gezien van ziekten die bijna waren uitgeroeid. Mazelen, een hoogst besmettelijke ziekte die ernstige complicaties kan veroorzaken, maakt een verontrustende comeback in gemeenschappen met een lage vaccinatiegraad.

De ironie is schrijnend: terwijl Kennedy en anderen zich zorgen maken over niet-bestaande risico’s, lopen kinderen daadwerkelijke gevaren door niet gevaccineerd te worden. De echte tragedie is dat deze angsten zijn gebaseerd op een mythe die al lang wetenschappelijk is ontmanteld.

Een gevaarlijke vermenging van wetenschap en politiek
Kennedy’s kruistocht illustreert een verontrustend fenomeen: de politisering van wetenschappelijke vraagstukken. Wetenschap is niet democratisch; natuurwetten worden niet bepaald door stemmingen of opiniepeilingen. Toch worden wetenschappelijke kwesties steeds vaker behandeld alsof ze politieke standpunten zijn, open voor debat en persoonlijke interpretatie.

In een tijd waarin vertrouwen in instituties afneemt, vinden alternatieve verklaringen een vruchtbare bodem. Kennedy’s bekende achternaam maken hem een krachtige boodschapper, zelfs wanneer zijn boodschap in strijd is met de feiten.

De waarde van wetenschappelijke integriteit
Kennedy gelooft mogelijk oprecht dat hij strijdt voor de gezondheid van kinderen. Maar goede bedoelingen zijn niet genoeg wanneer levens op het spel staan. Wetenschappelijke geletterdheid en respect voor de wetenschappelijke methode zijn essentieel in discussies over volksgezondheid.

Zijn roep om ‘meer onderzoek’ naar deze kwestie komt niet voort uit nieuwe bevindingen of methodologische zorgen, maar uit een diepgeworteld wantrouwen (en een totaal gebrek aan kennis). Dit wantrouwen, gevoed door complottheorieën, ondermijnt het publieke vertrouwen in een van de grootste successen van de moderne geneeskunde.

In een wereld vol desinformatie is het belangrijker dan ooit om vast te houden aan bewezen feiten en wetenschappelijke integriteit. Vaccins hebben miljoenen levens gered en blijven een van de veiligste en meest effectieve interventies in de volksgezondheid. Het is tijd om de mythe van vaccins en autisme eindelijk te laten rusten, voor het welzijn van onze kinderen en de samenleving als geheel.