De hardnekkige desinformatie over vaccinatiebereidheid en afkomst

Het is gemakkelijk om lage vaccinatiebereidheid af te schuiven op factoren die de persoon zelf niet in handen heeft. De onvoldoende vaccinatiebereidheid in Nederland wordt in de media, door een aantal politici en zelfs in het algemeen debat vaker op mensen met een migratieachtergrond afgewenteld. Ik voel mij hierbij aangesproken, alsof mijn afkomst een problematische factor is. Media, politiek en zelfs het RIVM gaan hier steeds van uit. Daarom wil ik met een onderbouwde uitleg dat frame ontkrachten.

Drie factoren spelen een rol bij vaccinatiebereidheid, zo blijkt uit de definitie gesteld door SAGE Working Group on Vaccine Hesistancy :

1) Zelfgenoegzaamheid 2) Vertrouwen 3) Bereikbaarheid

Zelfgenoegzaamheid Dit houdt in of de persoon het nodig vindt om een vaccin te nemen: • Heb ik het vaccin wel nodig? • Ik loop geen gevaar, waarom moet ik gevaccineerd worden? • Ouderen hebben een coronavaccin nodig, niet ik!

Hoe vaak hoor en lees ik wel niet dat mensen zeggen ‘ik behoor niet tot de risicogroep dus ik heb geen vaccin nodig’. Dat zie je ook vaak bij andere vaccinaties. Sommige moeders weigeren hun dochters een vaccin tegen baarmoederhalskanker op grond van de ‘mijn dochter zal geen slet zijn’-theorie. Anderen zien mazelen niet als risico voor hun eigen kind.

Vertrouwen Heb je vertrouwen in het vaccin? Ja/Nee Heb je vertrouwen in de instituten? Ja/Nee Heb je vertrouwen in de autoriteiten? Ja/Nee

Wat betreft vertrouwen gaat het rondom het coronavaccin alle kanten op. Vertrouwen in het vaccin en de effectiviteit, vertrouwen op je overheid die je vertelt dat je moet laten vaccineren, vertrouwen in het RIVM of andere onderzoeksinstituten. Het vertrouwen in de instituten en overheid is een factor die bijdraagt aan vaccinatiebereidheid. Tijdens de coronacrisis zijn er een aantal schandalen ontstaan die ertoe hebben geleid dat het vertrouwen in het vaccin is gedaald door fouten die de overheid maakt. Denk aan hoe de minister Hugo de Jongen desinformatie verspreidde door jongeren aan te moedigen te gaan ‘Dansen met Janssen’. Deze actie heeft tot een enorme besmettingspiek geleid waarvan de consequenties nog goed doorberekend moeten worden. Denk aan hoe premier Mark Rutte afgelopen zomer zei dat straks alle maatregelen losgelaten kunnen worden omdat we goed vaccineren. Maar ondertussen hebben we aan recordhoogte aan besmettingen bereikt omdat er maatregelen zijn los gelaten.

Vertrouwen is een zaak van lange adem en je vernietigt het al snel als overheid. Het gezegde luidt niet voor niets ‘vertrouwen komt te voet maar gaat te paard’. Mensen die minder vertrouwen in de overheid hebben, baseren dat vaak op negatieve ervaringen die ze zelf hebben meegemaakt : (institutioneel) racisme, uitsluiting, etnisch profileren. Dat wantrouwen in de instituten en autoriteiten kun je niet makkelijk en snel wegpoetsen, ook niet met een prikkie.

Bereikbaarheid Dit gaat over toegang, financiële drempels en beschikbaarheid van het vaccin. Pieter Omtzigt vertelde dat hij mensen kent die denken dat het vaccin geld kost en het daarom niet nemen. Dat is duidelijk voorbeeld van een onverwachte reden voor het afslaan van een uitnodiging tot vaccinatie. De redenen voor weigering zijn niet zo zwart-wit als vaak gesuggereerd wordt.

Mensen zitten op het spectrum tussen volledige en directe acceptatie van een vaccin tot aan directe en complete afwijzing. Maar veel weigeraars zitten daar ergens tussenin. De meeste mensen nemen het vaccin overigens meteen, zonder problemen of stress.

Deze 3 factoren – zelfgenoegzaamheid, gebrek aan vertrouwen en bereikbaarheid – zijn niet in beton gegoten maar constant in beweging, in welke mate verschilt per persoon. Het is een probleem dat al decennia speelt maar nu met de coronacrisis, waarbij de overheid het vaccin als drukmiddel gebruikt en desinformatie door politici en social media welig tiert, ongekend aangejaagd wordt en nieuwe dimensies krijgt.

Onterecht in de media gaan beweren dat afkomst een rol speelt bij het niet willen nemen van het vaccin is onzin. Ga maar na: als het Marokkaan-zijn echt een probleem was dan was er toch niemand in Marokko gevaccineerd? Voeg daarbij dat je afkomst een factor is die je niet zelf kunt bepalen, in tegenstelling tot de keuze voor een vaccin. Men moet ook kappen met het een op een vergelijken van kerken met moskeeën. De islam staat anders tegenover vaccineren dan delen van het christendom. Er zijn wereldwijd fatwas uitgevaardigd dat vaccineren mag volgens de islamitische regels en sindsdien vaccineert de hele islamitische wereld zich al tijden. In Den Haag bieden moskeeën zichzelf aan als priklocatie.

Nederland moet ook haar eigen beleid eens gaan herzien. Steeds afgeven op iemands afkomst is passieve politiek en passieve beleidsvorming, je kunt iemands afkomst niet veranderen. Bovendien zijn er veel autochtone Nederlanders die geschoold zijn en toch een lage vaccinatiebereidheid tonen. Ook dat maakt duidelijk dat de bereidheid niet is af te schuiven op afkomst. Nog los van het feit dat het van de zotte is om te denken dat mensen die zich niet willen laten vaccineren of mensen met migratieachtergrond homogene groepen zijn. Ook al zo fout want er zijn bijvoorbeeld grote verschillen tussen de 1e en 3e generatie Marokkanen. Die 3e generatie bestaat bovendien uit gewone Hollanders.

Naar mijn mening moeten we ophouden alleen maar tegen mensen te zeggen ‘neem het vaccin’. Leg mensen uit waar een vaccin voor dient en wat het doet. Houd rekening met de hierboven genoemde drie punten en probeer mensen zelf tot een besluit te laten komen. Dwang of drang werkt slechts averechts. Als overheid moet je ook je verlies nemen van de oogst die je eerder hebt gezaaid. Maar ook wetenschappers gaan weleens uit van het frame ‘afkomst is een determinant in de gezondheidsproblematiek’. Fout. Als je daarnaar gaat zoeken en je onderzoek zo opzet, dan is het logisch dat je uitkomsten krijgt die bijdragen aan discriminerende frames.

Zo plaatste het RIVM een vacature voor een Marokkaans/Amazigh-sprekende onderzoeker die de vaccinatiebereidheid moet onderzoeken onder Nederlandse-Marokkanen. Ofwel, het RIVM gaat zo al direct uit van afkomst als problematische factor. Dat is institutioneel racisme. En elk ‘apart’ aspect wat hieruit komt zonder een Nederlandse autochtone controlegroep, zal toegewezen worden als een ‘probleem onder de Marokkaanse gemeenschap’.

Of neem Kees van Amstel die op NPO Radio 1 (vanaf 1:45) met mijn tweets aan de haal ging en daarbij mijn boodschap verdraaide. Mijn moeder kreeg weliswaar desinformatie via sociale media maar ze haalde de correcte informatie uit de Marokkaanse media en is dus wel gevaccineerd. Over desinformatie gesproken! Waarom is dat laatste niet genoemd? Of paste het niet in het frame?

Geen video? Klik hier.

Tot slot: de kennis en de wetenschap is er, net als bij de vaccins. Maar de wil om correct te berichten over de vaccinatiebereidheid onder mensen met een migratieachtergrond ontbreekt zo te merken. Vandaar dat ik het nog maar eens uitleg en hoop zo een begin aan het einde te maken van problematiseren van mensen hun afkomst.