De handel in orka's is nog levensecht

Orka Morgan vertrekt naar het zonnige Tenerife! Nederland heeft de zomer in zijn bol waardoor de alarmbellen niet gaan rinkelen als blijkt dat een ooit wild gevangen dier naar haar eindstation, het dierencircus, wordt gebracht. De uitzetting van Morgan naar Loro Parque is totaal geen zonnig avontuur. Vele wetenschappers, politieke partijen en dierenactivisten weten dat ze beter af is in het regenachtige Nederland. Hun voorkeur gaat uit naar natuurreservaat Neeltje Jans waar ze klaargestoomd kan worden voor het echte leven in de wereld waar ze hoort: de Noorse Zee.

Vorig jaar werd een zeer verzwakte orka gespot in de Waddenzee. Van het ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij mocht het Dolfinarium haar uit het water halen mits het zoogdier na aansterking weer terug werd gezet in zee. De jonge orka was binnen een maand aangesterkt en kreeg al snel bezoek in het Harderwijkse zeedierenpark. De commerciële instelling zocht wetenschappers uit die naar haar familie moesten speuren en een advies schrijven over wat met haar te doen. Nu, een jaar later, komt het Dolfinarium met een eindconclusie. Morgan moet naar een dierenpark op het Spaanse eiland Tenerife. Daar zou ze beter af zijn dan in haar kleine tank in Harderwijk. De ingehuurde wetenschappers van het Dolfinarium hebben geen geschikte ‘foster parents’ voor haar kunnen vinden. En omdat ze niet in haar eentje zou overleven is de beste optie ‘Loro Parque’ waar ze samen met andere orka’s kan leven. Met vriendelijke groet, het wetenschapsteam van het Dolfinarium.

Dit is het verhaal dat we het afgelopen jaar hebben gehoord. Voor een leek klinkt het misschien best aannemelijk, maar een zeedierenpark moet je niet op zijn helder blauwe ogen geloven. De Orka Coalitie die opkomt voor de belangen van Morgan bewees met een onderzoek van onafhankelijke wetenschappers dat Morgan juist een uitstekende kandidaat is voor terugkeer naar de natuur. Maar zoals vaak gebeurt worden dierenactivisten in de underdog positie geduwd en met daarbij een onoplettende staatssecretaris als Bleker stond er ineens binnen mum van tijd een handtekening onder de vergunningaanvraag van het Dolfinarium om Morgan naar Loro Parque te vliegen. De Orka Coalitie daagt het ministerie komende week voor de rechter. Bleker heeft namelijk geen onafhankelijk advies ingewonnen voordat hij zijn krabbel zette en daarmee schendt hij internationale verdragen. 

De wereldwijd bekende orkadeskundige Ingrid Visser schreef vrijwillig een rapport voor de Orka Coalitie om aan te tonen dat Morgan terug kan naar zee. ‘Morgan, the orca can and should be rehabilitated’ bevat schokkende ontdekkingen. Morgan zit als orka in de kleinste tank ter wereld en verkeert daardoor in een slechte fysieke conditie. Ze is eenzaam en laat inmiddels stereotype gedrag zien dat dieren in gevangenschap vertonen wanneer ze verveeld raken. Ze zoekt contact met nabij gelegen dolfijnen, maar raakt gefrustreerd door het onderwaterrooster dat haar scheidt van haar ‘enige vrienden’. Ze duwt met haar neus regelmatig agressief tegen het rooster waardoor ze zichzelf inmiddels lelijk verwond heeft. Uitzetten naar een grotere ruimte acht Visser noodzakelijk want in een Dolfinarium zou ze een verschrikkelijke dood sterven.

    

De wond op Morgan’s neus (juni 2011)            Morgan zoekt contact met naastgelegen dolfijnen

Visser heeft meerdere succesvolle uitzettingen van orka’s op haar naam staan. Haar conclusie is dat de jonge orka een uitstekende kandidaat is voor uitzetting, maar dat die wordt bemoeilijkt door het Dolfinarium die enorme ‘commerciële’ belangen heeft om Morgan binnen de cirkel van zeezoogdierenparken te houden.

Visser’s rapport verschilt op cruciale punten met het rapport van de ‘Free Morgan Expert  Board’, de wetenschappers die in dienst waren van het Dolfinarium. Deze zeebiologen menen dat Morgan niet terug kan naar zee omdat haar familie niet te vinden is. Visser toont aan dat in het verleden meerdere orka’s succesvol zijn teruggezet bij ‘foster parents’. Morgan, afkomstig uit een Noorse orkagroep, blijkt ook nog eens uit een zogenaamde ‘zeer sociale’ groep te komen die zich makkelijk bij anderen aansluit. Een ander punt dat het Dolfinarium opvoert is dat Morgan in haar eentje niet zal overleven. Uit onderzoek blijkt juist dat sommige orka’s zich om onbekende reden afzonderen van hun groep en zich daarna weer aansluiten. Ook leven sommige orka’s samen met andere walvisachtige en overleven op die manier. Zo gaat het argument niet meer op om haar naar Loro Parque te brengen zodat ze met andere orka’s in contact is.

Morgan is op korte termijn het beste af in een grote ruimte waar ze een volwaardige fysieke training krijgt en klaargestoomd wordt voor het wilde leven in de oceaan. Visser pleit daarom voor overplaatsing naar natuurreservaat Neeltje Jans. Omdat Morgan nog niet lang gevangen heeft gezeten en een jonge orka is, heeft de wetenschapper goede hoop op een succesvolle vrijlating.

Visser: “Als Morgan wordt vrijgelaten, kan ze in ieder geval haar eigen keus maken: Waar wil ik zijn en met wie? Het is ook niet duidelijk of Morgan zelf haar groep heeft verlaten, is verdwaald en zo haar familie uit het oog is verloren of dat ze is verstoten. Misschien was het wel een eigen keuze die haar uiteindelijk noodlottig was geweest.

In de tijd die Visser doorbracht in Harderwijk vertelde een anonieme bron haar dat het bezoekersaantal sinds de komst van Morgan met 20.000 omhoog is gegaan. Bij zeeparkdirecteuren staan orka’s bekend als ‘blood diamonds’. Ze zorgen voor de meeste bezoekersaantallen en dus voor het geld. De werkzaamheden van Sea World, het zeedierenpark in Amerika dat als eerste begon met het vangen van orka’s, zijn om die reden gebouwd op hun orkashows. “Ze leveren honderden miljoenen op voor het bedrijf”, zei Dennis Speigel, directeur van het Internationale Theme Park Services in de VS in een interview met de North Country Times. Dit is de enige keer dat duidelijk werd hoeveel parken ongeveer verdienen aan hun orka’s. Sea World, de grootste orkahouder ter wereld, heeft nooit willen zeggen hoeveel winst hun orka’s opbrengen.

Orka’s vangen is verboden, net als de handel in de dieren. De enige manier waarop parken hun orka populatie in stand kunnen houden is door ze te ruilen aan de hand van broedprogramma’s. De ‘leverancier’ van de orka heeft zo recht op de eerste nakomeling van de moederorka. In die zin heeft het Dolfinarium een perfecte ruil gedaan waar ze later nog flink aan kan verdienen, zo bleek ook al eerder in de geschiedenis.

In 1987 had het Dolfinarium vrouwtjesorka Gudrun. In de jaren tachtig was het park een doorvoerhaven van orka’s uit IJsland die gevangen werden voor Sea World. Omdat de VS al een verbod had op het vangen van orka’s, waren de IJslandse orka’s Sea World’s enige kans omdat daar nog geen verbod was op het vangen van orka’s voor dolfinariums. Harderwijk had zich op een gegeven moment Gudrun toegeëigend. Sea World wilde haar graag hebben omdat ze nieuw genmateriaal had en voor vele nakomelingen kon zorgen. Dolfinarium directeur Mr. F.B. den Herder stemde echter niet zomaar in met die ruil. “Het wegvallen van Gudrun zou een verlies van inkomsten zijn” , zei hij letterlijk. Om die reden eiste hij twee dolfijnen terug die hij ook kreeg. Een ruil die achteraf nog vrij dubieus was omdat de twee pseudoracas, een bepaald soort dolfijnen, indertijd alleen werden gevangen bij verboden ‘drive fisheries’ in Japan. Dat is een manier van dolfijnen vangen die eindigt in een slachtpartij waarbij vele dolfijnen en walvissen omkomen. Een bekend voorbeeld hiervan wordt vertoond in de geroemde documentaire The Cove die op het IDFA in 2009 de publieksprijs kreeg. Sea World heeft de aantijging altijd ontkend en het Dolfinarium hield zijn mond dicht. Het is een voorbeeld waaruit blijkt dat het zeepark niet echt handelt in belang van haar dieren. ‘Als het maar zwemt en kunstjes kan’ lijkt eerder het motto.

Sinds het wereldwijde verbod op het vangen van orka’s voor dolfinariums heeft de handel van walvisachtige ‘in natura’ een opmars gemaakt. Zo komen we aan bij Loro Parque, een nieuwe orka kweekvijver, bedacht door de masterminds van Sea World. Sinds 2006 vervoerde Sea World meerdere orka’s richting dit park. Ze kwamen onder ander van parken uit Texas en Florida. ‘Orca Ocean’ moest ‘het’ gaan doen in Europa schrijft orkajournalist Tim Zimmermann. Hij boog zich over de vraag waarom Sea World haar orka’s naar de andere kant van de oceaan vliegt in plaats van ze in Amerika te houden. Uit zijn research blijkt dat het Spaanse eiland een vrij soepel belastingsysteem heeft om veel buitenlandse ondernemers aan te trekken. Om die reden zijn de Canarische eilanden populair geworden bij veel Europese investeerders. Het is niet weg te denken dat Sea World er om die reden voor kiest om bijzonder ‘genmateriaal’ richting Tenerife te sturen. Misschien wel met het idee nog even goed te cashen voordat de Amerikaanse overheid de zeeparkenindustrie aan banden legt?

De kritiek op zeezoogdierenparken groeit. Loro Parque kwam het afgelopen jaar expliciet in het nieuws. In 2006 kwamen de eerste zes orka’s aan op Tenerife, maar de omstandigheden waarin de dieren leefden verslechterde zo snel dat al het meegevlogen Sea World personeel, waaronder trainers en dierenartsen, ontslag nam. De situatie is daarna alleen nog maar verergerd wat ertoe leidde dat in 2010 orkatrainer Martinez om het leven kwam toen hij het water in werd gesleurd door een orka. Zijn familieleden menen dat het park de veiligheidsmaatregelen van de trainers niet in acht nam. In Amerika heeft Sea World hiervoor al eens een boete van 75.000 euro gekregen. Aanleiding voor deze zaak was de dood van ervaren trainer Brancheau die ook door een orka was gegrepen. 

Het gaat gruwelijk en aan alle kanten mis in de dolfinariums over de wereld. Orka’s worden agressief omdat ze de omstandigheden in gevangenschap niet meer aankunnen, zo blijkt uit meerdere onderzoeken. De trainers zijn niet meer in staat de dieren te handhaven en het park neemt geen veiligheidsmaatregelen. Toch blijven de shows doorgaan omdat Sea World iedere keer weer mensen vindt wiens droom in werkelijkheid wordt gebracht door te mogen werken met orka’s.

Het is opmerkelijk dat Morgan naar Loro Parque wordt gestuurd. Niet alleen vanwege de geschiedenis met Sea World maar het is ook één van de slechtste zeezoogdierenparken ter wereld. Waarom het Dolfinarium nu juist dit park ziet als een walhalla voor Morgan is merkwaardig. Erger nog is het feit dat staatssecretaris Bleker de gevoerde informatie van het Dolfinarium als zoete koek naar binnen heeft gewerkt. Hij heeft een controlerende taak, maar wint geen onafhankelijk advies in terwijl deze hem op een presenteerblaadje werd aangereikt door de Orka Coalitie. De twee rapporten die ik voor het schrijven van dit artikel tot me heb genomen, kostten me enkele uurtjes.

Er zijn talloze internationale verdragen die Nederland heeft getekend voor de bescherming van walvisachtige en orka’s. Een opvallend verschijnsel is dat in geen van de verdragen duidelijk wordt gesproken over de rechten van een orka die voor ‘tijdelijke opvang’ wordt opgenomen in een zeedierenpark. Arie Trouwborst, professor in de milieurechten aan de Universiteit van Tilburg meent dat de makers van het Walvisvaartverdrag hier ‘waarschijnlijk’ niet over na hebben gedacht omdat de dieren te groot zijn voor dolfinariums. Een maas in de wet. Het is wel duidelijk dat alle verdragen uiteindelijk pleiten voor vrijlating indien dat mogelijk is. De lokale overheid dient haar verantwoordelijkheid hier in te nemen en moet zich baseren op onafhankelijk onderzoek van zeebiologen. 

De advocaat van de Orka Coalitie zal aanstaande woensdag in de rechtbank bepleiten dat met het houden van Morgan in gevangenschap de Flora- en faunawet wordt overtreden. Daarin staat dat ‘orka’s, of welke walvisachtige’ niet gehouden mogen worden. Wietse van de Werf, oprichter van de Orka Coalitie zal daarbij ook een aantal andere opmerkelijke bevindingen in zijn betoog meenemen. Een aantal wetenschappers die het Dolfinarium aanstelde voor hun rapport heeft banden met het beruchte Sea World. Naar eigen onderzoek van Van der Werf blijkt ook nog eens dat maar één van deze betaalde onderzoekers Morgan daadwerkelijk heeft gezien. De rest heeft op basis van de gegevens die het Dolfinarium hen stuurde bijgedragen aan het rapport. Ook heeft het Dolfinarium het DNA van Morgan nog steeds niet vrijgegeven. Dat is nodig om haar orkagroep of een juiste ‘foster parents’ familie te vinden. Kortgeleden werd een motie van de Partij voor de Dieren aangenomen die het Dolfinarium verplichtte om Morgan’s DNA naar ieder instituut over de wereld te verspreiden, maar ze heeft dit nog steeds niet gedaan. Opmerkelijk is dat het CDA, de partij van Bleker, de motie niet steunde net als coalitiepartner VVD.

Ook zijn het afgelopen jaar orka’s gespot in de Noordzee maar het Dolfinarium deed geen enkele moeite om met een bootje de zee op te gaan om DNA bij deze dieren af te nemen. Misschien hadden ze dan wel een ‘golden match’ gevonden. Het Dolfinarium was er als de kippen bij om Morgan uit het water te halen, maar met de terugzetting van het dier in de natuur zijn ze zo traag als een schildpad. Toeval? Ik denk het niet. Ze hebben er geen enkel belang bij om Morgan terug te zetten in de natuur.

De visie van Visser en Trouwborst is in de publieke opinie continu getoetst aan het ‘officiële’ besluit van door het Dolfinarium aangewezen wetenschappers, maar eigenlijk zou het andersom moeten zijn. Waarom? Omdat we eigenlijk al lang weten dat dolfinariums voortkomen uit de illegale vangst van walvisachtigen. Het is een commerciële business die in stand wordt gehouden door slapende overheden die hun controletaak niet uitvoeren en internationale verdragen die zo lek zijn als een mandje. Dolfinariums die hun gevangen dieren kunstjes laten doen, zijn bovendien geen voorbeeldfunctie meer in een tijd van ‘groene’ bewustwording. Een orka hoort thuis in de oceaan en niet in een vissenkom.

Meer lezen over Morgan? Lees mijn eerdere opinie: Het staartje van een ooit levenslustige orka en de opinie van Pablo Moleman: Killers of the undeep

cc-foto’s: Dr.  Ingrid  N.  Visser, juni  2011