De grote psychologische kracht van schuld en verantwoordelijkheid in de media

De Volkskrant kopt vandaag: 'Radicaal-rechtse Patriotten opnieuw uitgesloten van machtsposities in Europarlement'. Op het eerste gezicht lijkt het een simpele krantenkop, maar schijn bedriegt. Deze kop raakt mij, omdat het impliceert dat de uitsluiting het resultaat is van beslissingen van anderen en niet de verantwoordelijkheid is van de radicaal-rechtse Patriotten zelf.

De manier waarop gebeurtenissen in de media worden gepresenteerd, heeft een aanzienlijke invloed op hoe de lezer deze gebeurtenissen interpreteert. Dit geldt met name voor het toewijzen van schuld en verantwoordelijkheid. De formulering van een krantenkop kan bepalend zijn voor de perceptie van de betrokken partijen als slachtoffer of als verantwoordelijke. In psychologische termen kan de krantenkop van de Volkskrant leiden tot de perceptie van radicaal-rechtse Patriotten als slachtoffers van uitsluiting, in casu een onrechtvaardige behandeling.

Stel je eens voor dat dezelfde gebeurtenis werd gepresenteerd met de kop: 'Radicaal-rechtse Patriotten kunnen geen competente mensen leveren op machtsposities in Europarlement'. Wat een verschil maakt dat! In de wereld van politieke communicatie, waar iedere nuance telt, is de keuze van woorden allesbepalend.

De eerste kop, zoals die nu wordt gebracht, suggereert dat de uitsluiting een externe beslissing is, iets dat hen wordt aangedaan. De Patriotten, onder leiding van de Franse RN-politicus Jordan Bardella, worden als het ware gepositioneerd als slachtoffers van een beslissing waar zij geen invloed op hebben. Dit is niet zomaar een semantisch spelletje, maar raakt de kern van hoe wij schuld toewijzen.

Als mensen of groepen zich als slachtoffers presenteren, gebeurt er iets merkwaardigs. We voelen empathie. We sympathiseren met hun lot. Dit fenomeen is diep verankerd in de menselijke psychologie. Externe attributie – de neiging om de oorzaken van negatieve gebeurtenissen buiten onszelf te zoeken – beschermt ons zelfbeeld en versterkt groepscohesie. Het stelt de Patriotten in staat om een narratief te creëren van een onrechtvaardig behandelde groep, wat hun achterban kan mobiliseren en de steun kan vergroten.

Maar laten we nu eens een alternatieve kop bekijken: 'Radicaal-rechtse Patriotten kunnen geen competente mensen leveren op machtsposities in Europarlement'. Deze formulering legt de schuld volledig bij de Patriotten zelf. Het impliceert dat hun uitsluiting een gevolg is van de eigen tekortkomingen. Dit verandert alles.

Als schuld intern wordt toegewezen, vermindert dat de sympathie van het publiek. We zijn minder geneigd om empathie te voelen voor iemand die zijn eigen problemen heeft veroorzaakt. Het roept vragen op over hun competentie en betrouwbaarheid.

In de politieke arena zijn woorden machtig. De manier waarop een verhaal wordt verteld, kan een groep in staat stellen om steun te verzamelen of juist te verliezen. Het verschil tussen slachtoffer zijn of verantwoordelijk gehouden worden, kan het verschil maken tussen een groep die aan populariteit wint en een groep die kiezers verliest.