De gladgestreken symboliek van Anne Frank en Martin Luther King

Mijn studenten aan een grote openbare universiteit in de VS moeten, wat ze verder ook studeren, verplicht rassenonderwijs volgen. Vijfenzeventig van hen kiezen dit jaar voor mijn Anne Frankcursus. Ik help ze om de Holocaust en Nederland in verband te brengen met rassenkwesties in hun eigen cultuur.

Op Martin Luther King Jr. Day of Service was dit verband makkelijk te leggen. De universiteit moedigt alle studenten aan op die dag in “dienst” te staan van tolerantie en multiculturalisme. Naast misschien nog andere dingen die mijn studenten dit jaar deden, moesten ze onderzoek doen naar Anne Frank en Martin Luther King, Jr. De dag daarna spraken we er samen over.

Ze zijn in precies hetzelfde jaar geboren, deze twee historische figuren: in 1929. Die ontdekking voelde voor mijn studenten anachronistisch, want Anne Frank lijkt zo veel langer geleden dan MLK, van wie studenten hun hele leven op school vrij moderne beelden hebben gezien onder het samen zingen van ‘ We Shall Overcome ‘.

Anne Frank en MLK zijn allebei vermoord om hun ethniciteit, de één een kind, de ander een volwassene, de één vrouw, de ander man, de één doodgeschoten, de ander weggekwijnd door tyfus in een zorgvuldig geplande uitroeiïng, beiden onderdrukte minderheden.

Ze zijn slim, mijn studenten, en eentje maakt er altijd de opmerking dat de boodschap van zowel Anne Frank als MLK hevig gereduceerd is tot de sound bites “ I have a dream ” en “ik geloof nog steeds aan de innerlijke goedheid van mensen”. Hun grotere boodschap was vele malen bozer, en was een oproep tot opstand. Veel van mijn studenten zijn al een jaar in opstand, demonstreren, en vormen beschermende cirkels om moslim-studenten op het midden van de campus.

Een andere slimme student zegt dat iedereen zich de boodschap van Anne Frank en MLK heeft toegeëigend, de witte Amerikanen die vinden dat MLK van hun is (en de zwarte Amerikanen staan daar stil bij te kijken) en Anne Frank is uitgeroepen tot nationaal hoofd-slachtoffer.

Het wrange van de Amerikaanse situatie kennen mijn studenten: de zachtaardige man, het vreedzame zwarte slachtoffer waar zelfs de meest racistische witte Amerikaanse Trumpstemmer fijne warme gevoelens bij krijgt. Het pijnlijke van het Nederlandse verhaal moet ik ze uitleggen: Nederland had massaal verzet tegen Nazi’s en uitermate ineffectieve hulp aan joden (zoals hier beschreven door Yad Vashem), en heeft gedeeltelijk daardoor meer joden verloren dan wie dan ook in west-Europa. Maar in plaats van daar in onderwijs, in musea, en in de media voldoende aandacht aan te besteden heeft het land besloten zich te storten op één meisje, en meer dan een halve eeuw aandacht voor hoe dit ene meisje is omgekomen.

Nog een student zegt dat MLK en Anne Frank juist dé helden van de mensenrechten zijn geworden doordat hun verhaal zodanig gesimplificeerd is dat het te behappen is voor de witte Christelijke meerderheid. Bij Anne Franks verhaal hoeven we ons niet al te ongemakkelijk te voelen, want de gruwelijkste realiteit, het uitgemergelde kinderlichaam heen en weer geslingerd van Auschwitz naar Bergen-Belsen zien we in ons Dagboek niet. En een vreedzame burgerrechtenleider geeft wit Amerika de gelegenheid niet al te veel na te hoeven denken bij die onschuldige, door de politie afgemaakte zwarte mannen die hier steeds ons tv-scherm voorbij komen.

En dan wordt het altijd zwaar in de Holocaustcursus, en raken de gemoederen opgeschud. De duidelijk afgebakende Holocaust met duidelijke Nazi-daders staat opeens naast alle Nederlandse omstanders, en naast de eeuwenlange vervolging door de hele westerse wereld richting mensen uit Afrika.

Studenten lazen dit jaar Hans Broeks artikel uit de Volkskrant over niet te bevatten Nederlandse ondergrondse gevangenissen in Ghana, waar slachtoffers van de slavenhandel tot de knieën vastgetekend in de poep stonden en waar ter dood veroordeelden tussen de lijken werden gegooid.

Elf miljoen zwarte slachtoffers, zes miljoen joodse slachtoffers, honderd miljoen Native American slachtoffers, te veel slachtoffers om te kunnen berekenen, te veel landen, kolonialisme, slavernij, Jim Crow-wetten , zwart, jood, Amerika, Nederland, en de witte Europeaan, of Amerikaan. De witste witte mensen met witte macht, in een wit huis, eeuwenlang de belanghebbenden van alle wreedheden.

In het achterhoofd van veel van mijn studenten is er het stil-angstige gevoel, jonge mensen die vorig jaar voor het eerst mochten stemmen, hoe snel het toch kan verlopen, hoe snel je dichtbij de dictatuur staat, en hoe snel de vervolging van mensen, vrienden, familie, van jezelf, bij je op de stoep staat. Een student zei me, zoals dat ook in dit artikel wordt verwoord, “het is vaak moeilijk adem te halen”.

En daarom kijken we in deze les samen naar Strange Fruit , geschreven door een jood in de Bronx, gezongen door Billie Holiday, haar uitgebuite lichaam en hart krakend schreeuwend om de zwarte lichamen, hangend als rottend fruit aan de geurende magnolia’s. Ik zeg het nog een keer: geschreven door een jood. Vóór de Holocaust. Het is dezelfde soort beschrijving als die van de welriekende boomgaarden rond Bergen-Belsen, en dan de stank van de dood. En het is dezelfde soort beschrijving als die van Hans Broeks over de Nederlandse slavenkerkers in Ghana met de prachtige kerk erboven: “De stank uit de kerkers moet in de kerk te ruiken zijn geweest. Maar in de kerk hangt een haast serene wandplaat die De Heere en zijn woonplaats in het paradijs beschrijft.”

Studenten lopen de klas uit, de grote groep joodse studenten kijkt naar de zwarte studenten die kijken naar de moslim studenten die kijken naar de Hispanic studenten, de Anne Franks en MLK’s van onze aarde. De witte studenten staan stil. En het is iedereen duidelijk waarom ze op MLK-dag “vrij” hebben, en waarom deze cursus verplicht is.

Een student stelt me nog een laatste vraag: “So how did the Dutch civil rights movement play itself out in the end?” Oftewel, hoe is het eigenlijk afgelopen met het gevecht tegen racisme in Nederland? Ik krijg deze vraag vaak, en hij komt altijd nadat studenten leren over ons slavernijverleden en de 75% omgekomen joden. Er zit altijd een hardnekkige stereotypering achter deze vraag: rassenconflicten zullen in het tolerante Nederland al wel opgelost zijn, toch? Want, homohuwelijk, en euthanasie, en coffee shops, en Red Light District.

Over een paar weken kom ik op de vraag terug als mijn studenten naar David Sedaris luisteren, die onder hartelijk gelach van een Nederlands publiek zijn stuk Six to Eight Black Men over zwarte piet presenteert. Ik weet hoe deze les gaat verlopen. Ik stop de video na het volgende stukje als de studenten wat ongemakkelijk gaan lachen:

Bloodshed and hostility. In het land van de polders klinkt dit allemaal maar overdreven, de verzinselen van “extreem”-links die, net als Amerikanen, van alles racisme maken. Zelfs de linkse politiek zit met koekjes voor het vuur en gaat liever niet in de kamer debateren, of de straat op om te protesteren. Maar Sylvana Simons hing op een haat-foto als vreemd fruit aan de bomen. En Thierry Baudet verkondigt, in mooi Latijn en met klassieke muziek, zijn eugenica.

En deze week blijkt dat een man van de actiegroep De Grauwe Eeuw Sinterklaas met de dood heeft bedreigd.

Ik lees het steeds weer. “Hoe lang moeten we nog doorzagen over dat slavernijverleden?” (terwijl het mijn studenten steeds opvalt hoeveel Nederlandse films over de oorlog gaan) “Nederland heeft geen ras-probleem, het wordt ons gewoon aangepraat.” (ook al geeft het uitzendburo mij, maar niet mijn zwarte buurman, een baantje)

Mijn studenten komen van over de hele wereld, de VS, India, Argentinië, Singapore, Mexico, China. Ze hebben met 1 Anne Frank en MLK-vergelijking door wat het belang is van verplicht rassenonderwijs. Gewoon even kijken en luisteren en je hart openen.

Ik schaar mij achter anderen die oproepen tot een nationele Nederlandse “MLK-dag” op 1 juli (Keti Koti). 27 januari kan ook (Holocaust remembrance/genocide prevention day). Kinderen niet naar school, thuis met papa en mama. Iedereen op de bank gedwongen een dag nadenken.