De giftige echo’s van Anders Breivik

Nee, dit is geen toespraak van Thierry Baudet tijdens een toespraak op een ledenavond, ergens in het land. Een andere passage:

Oh, is het toch Geert Wilders die ergens bij een winkelcentrum voor een halve man en een paardenkop zijn welbekende mantra’s afdraait? Nee. Wederom fout.

Het zijn passages uit het manifest  2083 – Een Europese Onafhankelijkheidsverklaring van Anders Breivik. Fjotolf Hansen, de nieuwe naam die Breivik vorig jaar aannam, zit momenteel een gevangenisstraf uit voor de gruwelijke aanslag die hij zeven jaar geleden pleegde op het eiland Utøya. Vanaf deze week is de Noorse verfilming van die dag te zien in de Nederlandse bioscopen.

We volgen we de 18-jarige Kaja die, samen met haar jongere zus, een zomerkamp voor jongeren van de Noorse Arbeiderspartij bijwoont. Als nieuws over een bomaanslag in Oslo in flarden het eiland bereikt (de internetverbinding is niet geweldig), wanen de jongeren zich nog veilig – ze zitten immers op een afgelegen plek. Maar juist de moeilijk te bereiken – en moeilijk te ontvluchten – locatie blijkt voor Breivik een gruwelijke reden te zijn om juist hier toe te slaan. Weten dat de beul al onderweg is, geeft het gezapige gebabbel aan het begin van de film een beklemmende bijsmaak. En dan klinken de schoten.

In de 72 bloedstollende minuten die volgen (in één vloeiende take gefilmd) ziet de kijker fascisme aan het werk. Bij de aanslagen in Oslo en op Utøya komen uiteindelijk 77 mensen om, waarvan het merendeel jongeren.

Terug naar de passages. Nog één:

Gegijzeld, kongsi. Het is volkomen legitiem je daarvan te bevrijden, áls je gelooft dat die gijzeling echt is. Is het wederom Breivik? Nee, het zijn zinnen uit een toespraak van Thierry Baudet op het eerste Forum voor Democratie-congres. Vergelijk ik hem hier nu met Breivik? Nee, absoluut niet. Wat je ook van zijn politieke ideeën mag vinden, de man heeft zich tot nu toe een democraat betoond. Het gaat hier om zijn woorden.

Het gaat namelijk altijd om woorden, ook toen Alexander Pechtold zei ‘ik moet de eerste Rus nog tegenkomen die zijn fouten zelf rechtzet.’ Het ging ook om woorden toen Diederik Samsom zei: ‘het klopt dat het vooral Marokkanen zijn. Deze jongens hebben een etnisch monopolie op dit soort overlast gekregen’ en bij de uitspraak van Hans Spekman dat je ‘de Marokkanen die niet willen deugen moet vernederen, voor de ogen van hun eigen mensen.’

En het ging om woorden toen Baudet tijdens dezelfde speech zei: ‘Ideeën regeren de wereld. Ze komen via een cultureel irrigatiesysteem tot in de haarvaten van de samenleving.’ En zo is het. De diepere laag die in Utøya naar voren komt is dat Breivik niet zomaar iets deed. Hij liet zich inspireren. Hij laafde zich aan het water waaruit hij zijn ideeën filterde. Hij struinde het internet af op zoek naar ideeën van gelijkgestemden. Wilders vond hij, en vader en dochter Le Pen. Bij geesten die zijn wereldbeeld van angst deelden, die vinden dat het vijf voor twaalf is voor Europa. Net als hij.

Tijdens het bekijken van de film treft het me dat de schoten na een tijdje minder heftig worden. Er vallen iedere minuut doden in de film, maar waar de eerste kogels als kanonskogels binnen komen, verworden ze gaandeweg tot losse flodders. Zelfs kogels wennen, net als woorden.

Het jaar waarin Breivik zijn aanslag pleegde, was het jaar waarin Geert Wilders werd vrijgesproken voor zijn film Fitna. Volgens de rechter zijn de beelden daarin ‘choquerend en verontrustend,’ maar moet de boodschap verteld kunnen worden. Zeven jaar later kijkt niemand meer op als Wilders iets roept. Zeven jaar later is hij weliswaar veroordeeld voor de uitspraak of zijn gehoor minder Marokkanen wilde, maar met twintig zetels zit hij stevig verankerd in de Tweede Kamer.

Zeven jaar later is het hele politieke circus naar rechts opgeschoven. Zeven jaar later staat het zingen van het volkslied weer op de politieke agenda door de christelijke partijen. Zeven jaar later worden woorden als islamitische kolonisatie, islamisering, onderwijskartel vaak gebruikt tijdens politieke debatten. Vragen als ‘hoe kunnen de West-Europeanen politieke correctheid bestrijden en hun samenleving terugwinnen op de cultureel marxisten?’ worden gesteld tijdens avonden in debatcentra. Het zijn woorden die Breivik ook gebruikte in zijn manifest. Het zijn vragen die hij stelde in zijn manifest. Het zijn de vragen van een massamoordenaar.

Zeven jaar later zet Breivik de televisie aan, als hij dat mag. Hij ziet nationalistische, regeringen in Italië, Oostenrijk, Hongarije en Polen. De partij die hij zo gehaat heeft, de Noorse Arbeiderspartij, kent een Nederlandse equivalent, de PvdA. Die club is inmiddels gedecimeerd na Nederland mede te hebben opgebouwd. En dan zijn er nog Twitteraars en journalisten die menen dat we in Europa onder een linkse gesel leven, gelijk Breivik beschrijft in zijn manifest.

Nepnieuws, verdachtmakingen, trollenlegers, moslimhaat die ervoor zorgt dat moslims religieuzer worden; wie gif loost in een sloot, moet niet gek op staan te kijken dat een eindje verderop giftige monsters worden geboren die zich onvoorspelbaar gaan gedragen. Woorden wennen. Voor Breivik waren woorden van anderen bouwstenen waar hij zijn hellepoort mee bouwde. Woorden wennen. En veranderen een maatschappij.